Cirit (Cirit Oyunu) Nedir

1-)at üzerinde bulunan iki takım yarışmacılarının birbirlerine belli kurallara göre değnek atarak oynadıkları oyun. Cirit, Türklerin eski atlı spor oyunlarından birisidir. Bir takım oyunu olan ciritte maksat, at üzerindeki binicileri hedefleyip değnekleri isabet ettirmektir. Cirit adı verilen değnekler, mızrak biçiminde, ucu temizenli (demirli)muhtelif uzunluklardadır. Ekseriya kuru meşe veya soyulmuş hurma dalından yapılır. Ciritlerin mızraktan farkı, çapının daha ince olmasıdır.

Orta Asya menşeli (kökenli)olan cirit oyunu, yapılan akınlar ve hicretlerle Anadolu’ya geldi. Bilhassa Osmanlılarda çok yaygın bir spor dalı oldu. On beşinci yüzyılda saray çevresinde, orduda ve halk arasında yaygınlaştı. İnsanın muharebe gücünü artırıp, savaşa hazırladığından saray ve Enderun eğitim proğramlarında cirit sporuna yer verildi.

Osmanlı ordusunda ciridi ustalıkla kullanan “Cündi” adlı özel bir süvari sınıfı vardı. Padişah ve kumandanlar askerlerin barış zamanında savunma ve saldırı yeteneklerini muhafaza ederek geliştirmek, sefer anında ise askerleri coşturarak aşka getirmek için cirit oyunları düzenlerlerdi. Sultan Yıldırım Bayezid Han ile Sultan Çelebi Mehmed Han devirlerinde cirit oyununa büyük ehemmiyet verilmiştir. Hatta Amasya ve Merzifon’da binicilikleriyle meşhur birbirine rakib iki binici bölüğü meydana getirilmiştir.

Cirit oyununda, Orta Anadolu’nun küçük fakat mukavemetli, çevik atları tercih edilmekteydi. Anadolu’da üç kısım cirit oyunu vardı: Birincisi, düğünlerde oynanan “düğün ciridi”; ikincisi, pazar ve panayır günlerinde oynanması adet olan “deri ciridi”; üçüncüsü ise, cirid oyununun en yoğun olduğu dönem olan baharın gelmesiyle beraber hemen hemen her yerde oynanan “ilkbahar ciridi” idi.

Cirit oyununda, oyuna katılacak atlı delikanlılar meydanda iki grup halinde sıralanırlardı. Meydana büyük bir seyirci topluluğu geldiği için, sağa ve sola alanı açmak gayesiyle iki değnekçi bulunurdu. Sonra çavuş gür sesiyle; “Osmanlılar alana” diye seslenirdi. “Osmanlı” tabiri binici demekti. Atlılar meydanda yerlerini alınca, derhal davul zurna çalmaya başlardı. Yüz metre aralıkla ayrılan atlılar, iki dizi teşkil ederlerdi. Sırada bekleyen atlılardan biri, çavuşun işareti ile beraber diziden çıkardı. Çıkışı ağır ağır olur ve atını oynatarak hasım atlılara, otuz metreye kadar yaklaşırdı. Gözüne kestirdiği bir atlıya elindeki cirit değneğini atar ve atmasıyla geriye dönüp kaçması bir olurdu. Kaçarken geriye bakmayı ihmal etmezdi. Bu arada değnek atılan atlı, süratli hareket ederek onu kovalamaya başlar ve yaklaştığı anda değneği ona savururdu. Kovalayana, ilk cirit atan sıradan birisi, daha süratle çıkar ve hücum edene cirit atardı. Ancak bunun sıradan çıkması için, kovalayanın elindeki ciridi çıkarması şarttı. Bunun için kovalayan kimsenin aynı zamanda müdafaa tertibatı alması lazımdı. Bu itibarla derhal geriye döner ve dizisine doğru çekilirdi. Kendisini kovalayanı da dizisinden biri elindeki ciritle hazır beklemekteydi. Oyun böylece kızışır ve devam ederdi. Cirit alanında; kafası yarılanlara, bayılanlara ve hatta bazan ölüm vak’alarına bile rastlanırdı. Ölüm vak’ası halinde, ölenin ailesi öldürenden davacı olmazdı. Bu ölüm, er meydanında olmuş gibi şeref sayılırdı. Bu yüzden Sultan İkinci Mahmud Han, 1826’da cirit oynamayı yasakladı. Fakat eyaletlerde oynanmasına engel olamadı. Değneği ata vurmak çok ayıp karşılanır ve acemilik sayılırdı. Bu harekete yer veren derhal oyundan çıkarılırdı. Bunun için, cirit ustaları çok çevik olurdu. Değnek gelirken aynı anda atın sağ ve sol taraflarına yatarlardı. Hatta cirit ustaları kaçarken kavak durması denilen duruşu yaparlardı. Buna göre binici, elleri üzerinde dikilip ayakları yukarı gelecek şekilde vaziyet alırdı. Çok süratli hareket eden hayvanların aynı hızla geri dönmesi durumunda, bazan dengesini kaybedip yıkıldıkları olurdu. Bu sebeple ayak kırılmalarına da rastlanırdı. Bu duruma ciritçiler çok dikkat ederlerdi.

At üzerinde kartal gibi uçan bu cesur ciritçiler, seyirciler üzerinde büyük bir heyecan uyandırırdı. Türklerde iyi sipahilerin yetişmesi, bu atlı oyunları sebebiyle idi.

Cirit oyunu eski önemini kaybetmekle beraber, günümüzde Anadolu’nun bazı yerlerinde (Erzurum, Diyarbakır, Siirt, Konya) devam etmekte ve senenin belirli zamanlarında müsabakalar düzenlenmektedir.

Bu bilgi faydalı oldu mu ?