Fena Fı'l-Hak Nedir

1-)FENÂ Fİ'L-HAK



Hak'ta yok olmak. Fena filhak, Arapça bir terim olarak Fena fillah ile eşanlamlı olarak ta değerlendirilebilir.

Hak, lügatta batılın zıddı, yerine getirilen hüküm, varlığı sabit olan, doğruluk ve adalet anlamlarına gelir. Fiil olarak üç harfli kökten kullanıldığında Hak; gerçekleşmek, gerçek olmak demektir.

Cenab-ı Allah'ın vasfı olarak; inkarı mümkün olmayan, varlığının kabul olunması gereken, varlığı ve uluhiyeti kesin olan manalarına gelir. Bu manada Kur'an-ı Kerim'de Mekki ve Medeni ayetlerde tekrarla geçer. Genellikle tek başına kullanılır. Bazen esmaı hüsnadan birine bitiştiği görülür; "el-Mehkü'l-Hak" (Taha, 20/1 14) gibi. Hak kelimesinin Kur'an-ı Kerim'de, bundan başka birkaç vecih üzerine kullanıldığı ifade edilmektedir (Suat Yıldırım, Kur'an'da uluhiyet, İstanbul 1927, s.216-217).

Hak kelimesini Beydavi, tefsirinde Allah manasında olduğunda ''es-Sabitü rübubiyyetuhu'' yani Rablığı sabit ve gerçek olan diye tarif eder. Böylece Hak, sabit anlamında açıklanır.

Hak, masdar olarak ele alındığında, enfüs ve afakın mutabakatını anlatır. Enfüs'te, sıdk ve sevab gibi söz ve fikre sıfat olur. Âfakta ise, tahakkuk ve vuku demek olur.

İşte, bundan dolayı, hak, manen ve sureten her veçhile "vücud"diye tarif olunur. Hakk'ın vücudu "Vacibü'l- Vucud lizatihi" halkın vücudu ise, buna bağlı olarak "Vacibü'l-Vücud liğayrihi"dir. Hak kelimesinin çeşitli manalara gelmesi, bu ikincisinden kaynaklanmaktadır. Bütün hak ve hukukun mercii olan Hak Teala, Vacibül-Vücud lizatihi olduğundan, uluhiyyet ve rububiyyet O'nun haklarındandır (Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, IV, 2675-2676).

Hakk'ın Allah'ın ta kendisi olarak kullanıldığını Hz. Peygamber (s.a.s.)'in "Allah'ım, sen'sin Hak..." (el-Buhari, Daavat, 9) hadisinden anlaşılmaktadır.

Tasavvufi hak demek olan hakka'l yakinin son derecesidir. Bilmek, görmekten öte, olmak demektir. Bir diğer ifadeyle, abdin (kulun) Hak'ta fanı olması ve O'nun ile yalnız ilmen değil, hem ilmen, hem şuhuden, hem de halen bekası manasına gelir. Basit bir anlatımla ilmel yakın, her akıllı kişinin ölümü bilmesidir. Melekleri görmesi aynel yakin, ölümü tatması da hakkal yakindir (Elmalılı, a.g.e., VII, 4726).

Tasavvufi anlayışta, Fena fi'ş-şeyh (şeylikte yokolma) ve fena fi'r-Resul (Peygamberde yokolma) merhaleleri fena fi'l-Hakk'a giderken aşılacak merhalelerdendir diye kabul edilir.

Tasavvufi anlayışa göre, fena fi'l-Hakk'a yükselenlerin yaptığı tasarrufları Hak üstlenir. Hak, onları muvafık gördüğü işlerde görevlendirir. Onlar, Allah'ın layık olmayanı işlemekten koruduğu kullarıdır. Yani Tasavvufta, bu mertebeye ulaşanlar "La Yuhtı" (günah işlemez) olarak kabul edilir. Halbuki İslam'da, yalnız Peygamberler masumdur. Nefslerinden fanı olduğu kabul edilen bu kimseler, Hak ile bakı kimselerdir denir. Onlar, yaptıkları işlerde kendilerine bir menfaat gözetmez, zararın def'i için de çalışmazlar. Fena fi'l-hak, celb-i menfaat ve def'i mazarratı ortadan kaldırır. Çünkü burada nefisle ilgili arzular, menfaat gayesi, kasıt ve niyyeti düşer. Yine Mutassavıflara göre, bu mertebede olanlar için sevap arzusu ve azap korkusu yoktur (el-Kelabazı, et-Taarruf, Fena mad.)

Hülasa, mutassavıflara göre fena fi'l-hak, sufinin tarikat yolunda marifeti geçerek, en son varacağı merhale olarak kabul edilir. Hakka'l-yakın de denilen bu merhaleye kişi, gözle görmüş gibi tahkik ve ilimle tahkik mertebelerinden geçerek, hak içinde fena bulma (fena fi'l-hak) haline ulaşır.

Hasan Fehmi KUMANLIOĞLU

Bu bilgi faydalı oldu mu ?