İstimlak (Kamulaştırma) Nedir

1-)Alm. Enteignung (f) (Von Grundbesitz), Fr. expropriation (f) légale, İng. legal expropriation. Toplumun faydalanması için yapılacak hizmetlerde gerekli olan, şahıslara ait gayri menkullerin kamu tüzel kişilerce satın alınması. İstimlak, idari bir muamele olmakla beraber, ferdin mülkiyet hakkının bir tahdidi olduğundan aynı zamanda adli mevzuat dahilindedir. Kamu tüzel kişilerin toplumun istifadesi için yaptığı çalışmalarda, zaruret halinde tatbik edilir. İstimlak sadece gayri menkullerin satın alınmasıdır. İstimlakın özel bir çeşidi olan devletleştirmede gayri menkullerin (taşınmaz malların) yanısıra menkullerin de (taşınır malların da) satın alınması sözkonusudur. (Bkz. Devletleştirme)

Eskilerden beri istimlak, anayasa ve kanunlarla çok sıkı usul ve şekil şartlarına bağlanmıştır. Mecelle’de 26 ve 1216. maddelerde bu husus açıkça belirtilmiştir. Bu maddeler: 26. madde: “Zarar-ı ammı def için zarar-ı has ihtiyar olunur.” (Toplumun zararını önlemek için ferdin zararı tercih edilir.) 1216. madde: “Led-el-hace emr-i Sultani ile bir kimsenin mülkü, kıymeti ile alınıp, tarika ilhak olunabilir. Fakat te’diye-i semen olunmadıkça mülkü yedinden alınamaz.” (İhtiyaç halinde padişah emriyle bir kimsenin mülkü, kıymeti ile alınıp yola katılabilir. Fakat değeri ödenmedikçe mülkü elinden alınamaz.) şeklindedir.

Memleketimizde son olarak hazırlanan ve kabul edilen 1982 Anayasasında bu husus şu şekildedir. 46. madde; Devlet ve kamu tüzel kişileri; kamu yararının gerektirdiği hallerde, karşılıklarını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını, kanunda gösterilen esas ve usullere göre, kamulaştırmaya ve bunlar üzerinde idari irtifaklar kurmaya yetkilidir.

Kamulaştırma bedeli, nakten ve peşin olarak ödenir. Ancak tarım reformunun uygulanması, büyük enerji ve sulama projeleri ile iskan projelerinin gerçekleştirilmesi, yeni ormanların yetiştirilmesi, kıyıların korunması ve turizm amacıyla kamulaştırılan toprakların bedellerinin ödenme şekli kanunla gösterilir. Kanunun taksitle ödemeyi öngörebileceği bu hallerde, taksitlendirme süresi beş yılı aşamaz; bu takdirde taksitler eşit olarak ödenir ve peşin ödenmeyen kısım Devlet Borçları için öngörülen en yüksek faiz haddine bağlanır.

Kamulaştırılan topraktan, o toprağı doğrudan doğruya işleten küçük çiftçiye ait olanlarının bedeli, her halde peşin ödenir. Para karşılığı olarak bir arsa veya gayri menkulde gösterilebilir.

Bu bilgi faydalı oldu mu ?