Kütüb-İ Sitte Nedir

1-)KÜTÜB-İ SİTTE



Meşhur altı sahih hadis kitabı. Hadis mecmualarının en sahihleri kabul edilen; Buhari ve Müslim'in el-Camiu's-Sahih'leri ile Ebu Davud, Tirmizi, Nesai ve ibn Mace'nin Sünen'leri; hadis tasnifinin altın çağı olan Hicri üçüncü yüzyılda telif edilmiş olmak, mümkün mertebe sahih hadisleri ihtiva etmek, konulara göre tasnif edilmek (alelebvab)... gibi ortak özelliklerinden dolayı, daha sonraki asırlarda Kütüb-i Sitte: Altı Kitap, ortak adıyla şöhret bulmuştur. Bazı alimler, az da olsa zayıf ve mevzu hadisler ihtiva ettiği için İbn Mace'nin Sünen'i yerine İmam Malik'in Muvatta'ı veya Darimi'nin Sünen'ini Kütüb-i Sitte'nin altıncı kitabı kabul etmişlerdir.

Buhari ve Müslim'in Cami'leri, Sahıhayn (İki Sahih) adıyla, müellifleri daha hayattayken büyük bir üne kavuşmuş, bunları Ebu Davud, Tirmizi ve Nesai'nin Sünen'leri takip etmiş ve hadis alimleri arasında bu kitaplar Usul-i Hamse (Beş Temel) diye büyük bir kabul görmüştü. Ebu'l-Fazl Muhammed İbn Tahir el-Makdisi (H.507)'nin Usul-i Hamse'ye yazdığı ve sahabeyi alfabetik olarak sıralamak suretiyle onlardan nakledilen, belirli kitaplardan bulunan hadislerin kaynağını göstermek için yazıları kitaplar anlamına gelen etrafa İbn Mace'nin Sünen'ini de eklemesi ve Şuruti'l-Ümmeti's-Sitte (Altı İmamın Şartları) adlı kitabını telifiyle muteber hadis kitaplarının grub adı bundan sonra, İbn Mace'nin de ilave edilmesiyle Kütüb-i Sitte olarak meşhur olmuştur.

Böyle bir isimlendirme, Kütüb-i Sitte içinde zayıf, hatta mevzu (bilhassa İbn Mace'de) hiç bir hadis bulunmadığı, onlar dışındaki hadis kitaplarında da sahih hadis olmadığı anlamına gelmez. Nitekim Buhari ve Müslim başta olmak üzere, Kütüb-i Sitte müelliflerinden hiç biri, kendi kitaplarına sahih hadislerin tamamını aldıkları, kitaplarındakilerin dışında sahih hadis bulunmadığı şeklinde bir iddiada bulunmamışlardır. Esasen bir hadisin sıhhati, hangi kitapta bulunduğuna bakarak değil, onu nakleden kişilerin haline bakılarak tesbit edilebilir. Diğer taraftan bu altı imam, kendilerinden önce derlenmiş olan yazılı ve sözlü hadis kaynaklarından yararlanarak bu eserleri meydana getirmişlerdir. Bu değerli eserlerin tasnifine, kendilerinden önceki çalışmalar zemin hazırladığı gibi, hadis tasnifi onlardan sonra da devam etmiştir.

İlmi çevrelerde büyük bir kabul gören Kütüb-i Sitte ile ilgili çok sayıda ve hacimli çalışmalar yapılmıştır. Bunların büyük bir kısmı bu kitapların şerhi (açıklaması), ravilerinin durumları, cem (mükerrerleri çıkararak birlikte rivayet ettikleri hadisleri bir araya toplama) ile ilgilidir. Kütüb-i Sitte hadislerini bir araya toplayıcı çalışmalardan biri, Beğavi'nin (H.516) Mesabihu's-Sünne'sidir. Hadisleri, senedlerini hazfederek kitabına alan Beğavi eserini Sünen tarzında tasnif etmiş, Kütüb-i Sitte ve Darimi'nin Sünen'inde bulunan hadisleri 4434 hadiste toplamıştır. Bu konuda yapılan önemli bir çalışma da İbnu'l-Esir'in (H.606) Camiu'l-Usul li Ehadisi'r-Rasul isimli eseridir. İbnu'l-Esir, İbn Mace hariç Kütüb-i Sitte ile Muvatta'da bulunan hadisleri,-mükerrerlerini çıkararak- alfabetik tarzda tertib ettiği kitaplar ve onların alt başlıkları olan bablar halinde tasnif etmiştir. 9523 hadis bulunan bu eser Kütüb-i Sitte adıyla Türkçeye tercüme edilmiştir. Kütüb-i Sitte'yi oluşturan kitaplar ve özellikleri:

1. Buhari ve el-Camiu's-Sahih'i: Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail el-Buhari (H. 194-256/M.810-870) 40 yıl süren ilmi seyahatler esnasında toplamış olduğu engin hadis malzemesini 16 yılda tasnif ederek, "el-Camiu's Sahihu'l-Müsnedü'l-Muhtasar min Umuri Rasulillahi (s.a.s) ve Sünenihi ve Eyyamih" adlı eserini yazmıştır. Hocası İshak b. Rahuye'nin, "Rasulüllah'ın sahih hadislerini muhtasar bir kitapta toplasanız" tavsiyesiyle hareket eden Buhari, 600.000 hadis arasında seçtiği 7275 hadisi, 97 kitap ve 3400 den fazla bab'a (alt bölüm) yerleştirmiş, konuları geldikçe aynı hadisi bir kaç yerde daha tekrar etmiştir. Bu nedenle, mükerrerler dışındaki toplam hadis sayısı 3-4 bin civarına inmektedir. Buhari, tercüme denilen bab başlıklarında konuyla ilgili ayet ve hadislerden iktibaslar yapar, alimlerin ve bazan kendisinin görüşlerine yer verir, direkt veya endirekt yollarla tercihlerini ihsas ettirir. Tercemelerde verdiği hadis ve haberlerin çoğu muallak (senedsiz veya eksik senedli)tır. Daha önceki hadis mecmualarında pek görülmeyen bu usul Buhari'ye hastır. Bu nedenle, "Buhari'nin fıkhı tercemelerindedir" sözü yaygınlaşmıştır. (Yekünü 1341 olan bu tür) muallak hadisler, Buhari'nin kitabına verdiği isimden de anlaşılacağı gibi, sahih hadislerin dışındadır. Tercümelerde Buhari'nin verdiği bilgiler, hadislerin ihtiva ettiği fıkhı malumatı kavramada çok faydalıdır. Bütün alimlerin ittifakıyla hadis mecmualarının ensahihi kabul edilen el-Camiu's-Sahih, türkçeye de tercüme edilmiş, mükerrerlerinin çıkarıldığı Tecrid'i de tercüme ve şerhiyle, Diyanet İşleri Başkanlığınca basılmıştır.

2. Müslim'in el-Camiu's-Sahih'i: Ebu'l-Hüseyn Müslim b. Haccac (H.202-261), 300.000 hadis arasından seçerek tasnif ettiği kitabına, "el-Camiu'l-Müsnedü's-Sahih" ismini vermiş, mukaddimede tasnif metodunu açıklamıştır. Buhari'nin yaptığı gibi bab başlıklarında bilgi vermemiş, hatta, bab başlığı dahi tanzim etmemiş, sadece "bab" demekle yetinmiştir. Bugün eldeki Müslim nüshalarında bulunan bab başlıkları, eseri şerheden İmam Nevevi'ye aittir. Müslim kitabına, mevkuf ve maktu hadisleri almamış, muallaklara ise çok az yer vermiş, hadisleri konularına göre bölmemiş, hadisi en çok ilgili olduğu yerde nakletmiş, metin ve sened olarak benzerlerini bir arada ve kısaltarak tekrar etmiştir. Bu yönüyle Müslim Buhari'den daha derli topludur. Bu ve benzeri özelliklerinden dolayı bazı alimler (mesela Mağribliler) Müslim'i Buhari'ye tercih etmişlerdir. Müslim'in Cami'i, 54 kitap, 1322 bab, mükerrerler dışında 3033 hadis ihtiva etmektedir. Kadı İyaz ve İmam Nevevi başta olmak üzere pek çok alim Müslim'i şerhetmiştir. Müslim, sade, metin ve şerhli olarak türkçeye tercüme edilmiştir.

3. Tirmizi'nin Cami'i: Ebu İsa Muhammed b. İsa et-Tirmizi'nin (H: 209-279) Cami'i, es sünen ismiyle de maruftur. Devrin alimlerinin tetkikine sunuları ve takdir edilen Sünen-i Tirmizi, 46 kitap, 2496 bab ve 4000 hadis ihtiva etmektedir. Hadisçilik açısından Müslim'e, fıkhu'l-hadis (hadislerde bulunan çeşitli hükümler) yönünden de Buhari'ye ait özellikleri, onlara yakın ölçüde kitabında toplayan Tirmizi, bab başlığı altında hadisleri sıraladıktan sonra şu işlemleri yapar; hadisin sıhhat durumunu (sahih, hasen, zayıf, hasen-sahih, garib...), ravilerin durumunu, varsa seneddeki illetleri, hadisin diğer tariklerini, sahabilerin o konudaki başka rivayetlerini, bu hadislerle ulemanın nasıl amel ettiğini, ittifak ve ihtilaflarını... açıklar. Hadislerden istifade için çok faydalı olan bu açıklamalar onları, amel edilebilir hale getirir. Tirmizi üzerine de pek çok şerh yazılmış ve eser türkçeye tercüme edilmiştir.

4. Ebu Davud'un Sünen'i: Ebu Davud Süleyman b. Eş'as es-Sicistani'nin (H: 202-275) kitabı, ahkamla ilgili hadislerin tasnif edildiği Sünen türünün en güzel örneğidir. Kitabına, 400.000 hadis arasından seçtiği 4000 hadisi aldığını, bunların da dört hadiste özetlenebileceğini belirten Ebu Davud; sahih, hasen, leyyin ve amel edilebilir derecedeki zayıf hadisleri Sünen'ine aldığını söyler. Kitabında zayıf hadislerin mevcudiyetini kabul eden Ebu Davud, muhaddislerin ittifakla terkettikleri herhangi bir hadisi Sünen'ine almamıştır. 40 kitaptan oluşan Sünen'e pek çok şerh yazılmış, eser türkçeye de tercüme edilmiştir.

5. Nesai'nin Sünen'i: Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb en-Nesai (H: 215-303), sahih ve zayıf hadislerden derlediği es-Sünenü'l-Kübra'sını istek üzerine, sadece sahih hadisleri almak üzere ihtisar etti ve bu yeni eserine el-Mücteba adını verdi. Kütüb-i Sitte içinde Nesai denince, işte bu Mücteba kasdedilir. Sünenler içinde en az zayıf hadis ve cerhedilmiş ravisi olan mücteba, Sahihayn'dan sonra üçüncü kitap olarak kabul edilir. Nesai, hadisler arasındaki çok küçük rivayet farklarını dahi göstermiş ve rical tenkidinde büyük bir hassasiyet göstermiştir. 51 kitap ve yaklabıh 2400 babtan oluşan Mücteba, türkçeye çevrilmiştir.

6. İbn Mace'nin Sunen Ebu Abdullah Muhammed b. Yezıd el-Kazvini'nin (H: 209-273) Sünen'i, 37 kitap, 1515 bab ve 4341 hadis ihtiva eder. Bu hadislerin büyük bir çoğunluğu, diğer beş kitapta (usuli hamse) mevcuttur veya sahih ve hasen durumundadır. ibn Mace'deki hadislerin 613 ünün isnadı zayıf, 99 unun isnadı ise, yok hükmünde veya münker ya da yalanlanmıştır. Bilhassa, şahıs, kabile ve şehirlerin faziletleriyle ilgili hadislerin çoğunun uydurma olduğu söylenmiştir. Ancak, VI. asırdan sonra Kütüb-i Sitte'nin altıncı kitabı olarak kabul edilen İbn Mace, tertibi, tekrardan uzak ve kısa olusu ile oldukça değerlidir. Muhammed Fuad Abdülbakı tahkikiyle yapılan baskı, pek çok ilmi kolaylıklar sağlamış, eserdeki zayıf yönlere işaret edilmiştir. Bu baskı esas alınarak Sünen, şerhi de yapılmak suretiyle türkçeye çevrilmiştir.

Akif KÖTEN

2-)Müctehid (Kur'an-ı kerimden ve hadis-i şeriflerden mana çıkarabilen derin alim) olabilmek için, bilinmesi gereken ilimlerden birisi de; Kütüb-i sitte'deki ve diğer hadis kitablarındaki yüz binlerce hadisi ezberden bilmek ve her hadisin ne zaman ve ne için buyrulduğunu ve manasının ne kadar genişlediğini ve hangi hadisin diğerinden önce veya sonra olduğunu ve bağlı bulunduğu hadiseleri ve hangi vak'a ve hadiseler üzerine buyrulduğunu ve kimler tarafından nakl olunduğunu ve nakleden kimselerin ne halde ve ahlakta olduklarını bilmek lazımdır. (Abdülhakim Arvasi)

Hazret-i Ebu Bekr zamanında, beyt-ül-mal emini olan hazret-i Ömer, İbn-i Âbidin'de yazılı ayet-i kerimeyi ve Kütüb-i Sitte'nin hepsinde bulunan Mu'az hadisini okuyarak, müellefe-i kulub olanlara zekat verilmesini Resulullah nesh etmiştir dedi. Halife ve Eshab-ı kiramın hepsi bunu kabul ederek nesh edilmiş olduğuna ve artık bunlara zekat verilmemesi için icma hasıl oldu. (M. Sıddık Gümüş)

Buhari, Müslim ve Kütüb-i Sitte'den olan diğer dört kitabda yazılı binlerce hadis-i şerifin sahih oldukları, bunlardan sonraki alimlerin sözbirliği ile bildirilmiştir. (M.Sıddik bin Said)

Bazı alimler Kütüb-i Sitte'yi sayarken İmam-ı Malik'in Muvatta'ı yerine İbn-i Mace'nin Sünen'ini sayarlar. (Taşköprüzade)

İbadet ve ahkam bilgileri hadis kitaplarından kolay anlaşılmaz. Ahkam, helal, haram olan şeyler demektir. Hadis kitaplarının en sağlamı Buhari, Müslim ve Kütüb-i Sitte'nin diğer dört kitabıdır. (Hadimi)

Muhammed aleyhisselamın, peygamberlerin sonuncusu olduğunu bildiren yüzelli hadis-i şerif vardır. Bunlardan otuz kadarı Kütüb-i Sitte'de yazılıdır. Îsa aleyhisselamın gökten ineceği de zaruri bilinmektedir. Bunlara inanmayan kafir olur. (Enverşah Keşmiri)

Mezhebsizler, bazı hadis-i şeriflere karşı gelir. Bunları haber verenler arasında, nasıl oldukları iyi bilinmeyen kimseler var derler. Onlara deriz ki, sonra gelenlerin bilmemeleri, önce gelenlere kusur olmaz. Bu hadis-i şerifler Kütüb-i Sitte'de yoktur derlerse, hadis-i şeriflerin sayısı, Kütüb-i Sitte'de bildirilmiş olanlar kadar değildir. Başka hadis kitaplarında da sahih hadislerin bulunduğu sözbirliği ile bildirilmiştir. (Abdülhakim Arvasi)

L

Bu bilgi faydalı oldu mu ?