Mütevatir Haber Nedir

1-)MÜTEVÂTİR HABER



Yalan üzerine anlaşma ihtimali olmayan bir topluluğun verdiği ve ilim vasıtalarından biri sayılan haber.

Mütevatir, lügatte "arkası kesilmeksizin birbirini takip etmek, birbirinin peşisıra gelmek" (Cevheri, es-Sıhah Kahire 1399/1979, II, 843) manasındaki "tevatür"den ism-i faildir. Nitekim Kur'an-ı Kerim'de "Sonra birbiri peşinden peygamberlerimizi gönderdik" (el-Mü'minun, 23/44) buyurulmuştur. Ayetteki "tetra" kelimesi aynı köktendir.

Mütevatir haber, yalan üzere birleşmelerini aklın tasavvur edemeyeceği bir topluluğun, mümkün ve mahsus olan bir şeye dair verdiği haberdir (Abdülkahir b. Tahir el-Bağdadi, Usulü'd-Din, İstanbul 1346,12; İsmail Hakkı İzmirli, Yeni İlm-i Kelam, Ankara 1981, 34).

Bir haberin mütevatir olmasının şartlarını şöylece özetlemek mümkündür:

1) Haber, yalan üzerinde kasıtlı veya kasıtsız birleşmelerini aklın kabul etmediği kalabalık bir cemaat tarafından nakledilmelidir.

2) Haber, aklen mümkün olan, görülen ve işitilen şeylerden olmalıdır. Dolayısıyla, doğruluğu nakle değil burhana muhtaç olan veya muhal olan şeyleri nakledenler ne kadar çok olursa olsun tevatür sayılmaz. Mesela, Allah'ın varlığını inkar edenlerin sayısı ne olursa olsun bu hakikati ifade etmez (Şerafeddin Gölcük, Süleyman Toprak, Kelam, Konya 1988, s. 78; Ahmed Naim, Tecrid-i Sarih Tercemesi, Ankara 1976, Mukaddime s. 102).

"Yukarıdaki şartları taşıyan mütevatir haber, ilm-i zaruri ifade eder; yani onu işiten red ve inkarı mümkün olmayan, aksine tasdik ve kabulü zorunlu olan bir bilgi hasıl olur. Bu bilgi dine taalluk eden bir bilgi olduğu zaman, ona inanmayı, amele taalluk ediyorsa onunla amel etmeyi gerektirir. Hz. Peygamber'in hadisleri arasında yukarıda belirtilen şartları bir araya toplamış olanlara "Mütevatir hadis" denir" (Talat Koçyiğit, Hadis Istılahları, Ankara 1980, s. 346-347).

Mütevatir haberin kat'i ve kesin bilgi ifade etmesi, nakledenlerin çokluğu sebebiyledir. Onun için, herkes tarafından haber verilen şey hakkında insan aklı, bu kesinlikle doğrudur, hükmünü verir (Ali Arslan Aydın, İslam İnançları ve Felsefesi, İstanbul 1968, s. 91-92). Halkı kafir olan bir, şehir halkının verdiği haber hakkında bile ilm-i yakini hasıl olur (Nureddin Itr, Menhecü'n-Nakd fi Ulumi'l-Hadis, Dımaşk 1392/1972, s. 382). Nitekim görülmeyen ve ulaşılmayan, şimdiki ve tarihteki birçok ülke ve şahıs hakkındaki haberler mütevatir haberlerdir. Bu tür bilgilerin doğruluğundan şüphe edilmez; ilim sebeplerinden ve vasıtalarından sayılır (Gölcük, Toprak, a.g.e., s. 78; Aydın, a.g.e., s. 92).

Mütevatir haber İslam hukukunda da kesin bir delil olarak kabul edilmiştir. Mecelle'de bu meyanda şu maddeler yer almıştır:

"Tevatür, ilm-i yakin ifade eder. Binaenaleyh tevatürün hilafına beyyine ikame olunmaz" (Madde, 1733).

"Tevatürde muhbirlerin aded-i muayyeni yoktur. Ancak akıl, onların kizb üzere ittifaklarını tecviz etmeyecek mertebede bir cemm-i ğafir olmaları lazımdır" (Madde, 1735) (Osman Öztürk, Osmanlı Hukuk Tarihinde Mecelle, İstanbul 1973, s. 407).

Nuri TOPALOĞLU

Bu bilgi faydalı oldu mu ?