Patrik Nedir

1-)Alm. Patriarch (m), Fr. Patriarche (m), İng. Patriarch. Ortodoksların baş papazı. Hıristiyanların din adamlarına “Prétre”, yani papaz ve keşiş, Ortodoksların en büyüğüne patrik denir. Katoliklerin baş papazına da papa (= atalar atası) denmektedir. (Bkz. Papa)

Hıristiyanlık dini, hazret-i Îsa’nın diri olarak göğe çıkarılmasından kısa bir zaman sonra değiştirilerek, aslı bozuldu. Allahü tealanın Îsa aleyhisselam vasıtasıyle gönderdiği dinin doğru olarak yayılması, seksen sene sürebildi. Sonra münafık olup Hıristiyanlığı bozmak için Îsevi (Hıristiyan) gözüken Pavlos(Bolüs)un bozuk fikirleri din olarak her tarafa yayıldı. Pavlos Yahudi idi. Bundan sonra Hıristiyanlık dini, çeşitli bozuk fırkalara ayrıldı. Bunların 72 kadar olduğu bildirilmiştir.

Bütün bu fırkalar 1054 yılına kadar Roma’daki papaya bağlı idi. Hepsine Katolik denirdi. 1054’te İstanbul patriği Mihael Kirolarius, papadan ayrılıp, şark (doğu) kiliselerini kendi idare etti. Bu kiliselere Ortodoks adı verildi.

Ortodoks kiliselerinin merkezi, İstanbul’daki Fener kilisesidir. Bunun için bu kiliseye “patrikhane” adı verilmiştir. Ortodoksların patriği İstanbul’da bulunmaktadır. Bizans İmparatorluğu zamanında 157 tane patrik gelip geçmiştir. Bu sayıya yirmi dört adet piskopos da dahildir.

Hıristiyan papazlarının devlet siyasetinde etkili rol oynamaları sebebiyle Hıristiyan devletlerinin bir kısmı Roma’daki papaya, bir kısmı da İstanbul’daki patriğe bağlanmışlardır. Bu durum, Katoliklerle Ortodokslar arasında asırlarca süren siyasi mücadelelere ve kanlı çarpışmalara sahne olmuştur.

Fatih Sultan Mehmed Hanın 1453’te İstanbul’u fethetmesinden sonra, patrikhanenin idaresi Osmanlı Devletine bağlanmıştır. Fetihten sonra, patriklerin dini otoritelerine dokunulmayıp serbest bırakılmıştır. Çünkü İslam dini, harp esnasında Müslümanlara karşı savaşmayan veya savaşa teşvik etmeyen Hıristiyan ve Yahudilerin din adamlarını, ihtiyarları, kadınları ve çocukları öldürmeyi yasak etmiştir. Bunlardan cizye (vergi) de alınmazdı. Ayrıcaİslamiyet, dinlerini ibadetlerini serbest olarak yaşamak isteyen gayri müslimlere geniş bir din hürriyeti tanımıştır. Bu hürriyetin kötüye kullanılması, devlet aleyhinde suç işlenmesi halinde sınırlandırılması ve yasaklanmasına gidilir. Bu hürriyetlerden biri de kilisenin yıkılmaması ve din adamlarının dini vazifelerine müdahale edilmemesidir.

Patrik II. Atanosyos zamanında vuku bulan İstanbul’un Fethi, patrikhane tarihinde mühim bir olaydır. Müslümanların kadınlardan, çocuklardan, hastalardan, yoksullardan, ihtiyarlardan ve din adamlarından vergi almama ve onları koruma adeti Fatih Sultan Mehmed tarafından o zaman patrik seçilen Yenadius Scolarius’a da uygulanmıştır. Huzura davet edilen bu patrik Fatih’in ayaklarına kapandı. Fatih de buna ihsanlarda bulundu. Rahat ve emniyet içinde çalışmasını ve dileklerini bizzat kendisine iletmesini bildirdi. Ermeni, İslav ve Latin Hıristiyanlar ise kendi ayrı papazlarına sahip olmuşlar ve böylece Fatih kendi yönetimi altındaki bütün azınlıkların diyanet işleri başkanlarını tayin edip kendine bağlamış ve onları himayesi altına almıştır.

Bazıları Fatih’e “İslamiyet bu kadar kuvvetliyken neden bunlara Müslüman olun, yoksa kılıçtan geçersiniz, diyerek zorlamıyorsunuz?” demeleri üzerine, Fatih Sultan Mehmed Han: “Allahü teala hidayet etmezse zorla Müslüman olmazlar. Kalpleri dönmedikçe, ya sahtekarlık edip münafık olurlar ve Müslüman olmadıkları halde olduk derler veya inat eder canlarını kaybeder, kargaşalığa sebep ve kötü örnek olurlar.” diyerek “İslam dinini Allahü tealadan daha fazla, korumak iddiasında bulunmak kadar görev bilmemezlik olmaz.” şeklinde cevap vermiştir. Zaten Kur’an-ı kerimde “zorla Müslüman yapılmaz” kaydı vardır. Kim isterse seve seve Müslüman olur. Müslüman olmayanlar, İslam devletinin himayesi altında zimmi (gayri müslim vatandaş) olarak yaşarlar. Müslümanların bütün hak ve hürriyetlerine malik olarak kendi dinlerini uygularlar. Müslümanların, Allahü tealanın emri uyarınca, kendilerini korumaları hizmetine karşılık olmak üzere de Müslüman olanların verdiği hayvan zekat ve öşr gibi, gayri müslimler de senede bir kere cizye (vergi) vermektedir. (Bkz. Cizye)

Müslümanların ikinci halifesi hazret-i Ömer zamanında da Kudüs’ün fethinde yine benzer bir muamele yapılmıştır. Can, mal ve ırz emniyeti sağlanmıştır. Ancak patrikler nankörlük ederek kendilerine sağlanan hak ve hürriyetleri kötüye kullanmışlardır. Patriğe verilen Hıristiyan millet (din) başı ünvanı üzerine patrikhane saray gibi kullanıldı ve patrik hükümdar gibi davranmaya başladı. Dini bir meclis olan Sinod’dan ayrı olarak, milliyetçi Rumların teşkil ettiği bir müşavirler meclisi kurdu. Göğsünde iki başlı bir kartal resminden ibaret bir arma taşımaya başladı.

Osmanlıların duraklama ve bilhassa gerileme devrinde patrikhane zararlı rol oynamıştır. Yabancı devletlerle yapılan anlaşmaların çoğunda düşmanlarımız patrikhane ile ilgili, bize zararlı madde ve hükümler koydurmuşlardır. Tanzimattan sonra patrikhane tamamen Yunan ve Hıristiyan emellerine hizmet eder hale gelmiştir. Ortodoks olmalarına ve Osmanlılar aleyhine faaliyetlerinde devamlı işbirliği yapmalarına rağmen patrikhane Rusya’dan çok, Yunanistan tarafını tutuyordu. Rum patriğinden başka, bir de Ermeni patriği vardır. Patrikhane denince, Rum Ortodoks Patrikhanesi anlaşılmaktadır. Patrikhane İstanbul’da Haliç civarında Fener semtinde yer alması dolayısıyla adı Fener Patrikhanesi olarak bilinmektedir.

Sultan İkinci Mahmud Han Boğdan-Eflak ve Mora isyanlarını planlıyan Rum patriği Gregorios’u patrikhanenin kapalı kapısında astırmıştır. Etniki Eterya’yı ve isyanları yöneten Kuruçeşme’deki Rum sıllogosu üyelerini ölüm cezasına çarptırmıştır. (Bkz. Gregorius)

Rum Ortodoks kilisesinin ve bütün Ortodoksların dini lideri olan Patrik Dorotios’un, birinci Dünya Savaşından sonra Ocak 1919’da toplanan Paris Barış Konferansına katılan müttefik başkanlarına iletilmek üzere Fransa Başbakanı Clemanceau’ya verdiği nota, patrikin yaptığı ve yapmak istediği şeyleri ortaya koymaktadır. 25 Mayıs 1919 tarihli Le Temps, Dail Telegraph ve New York Herald Tribune gazetelerinde yayınlanan bu nota şöyledir:

“Eğer, zalimlere karşı zaferi kazanmış olan müttefiklerin ruhlarında ve kalplerinde ismine “Adalet” denilen bir duygu varsa, o taktirde İstanbul Helenlilere verilmeli ve mevcudiyeti manasız hale gelen Sultan, bir an evvel İstanbul’dan çıkarılmalıdır. Türklerin ve Müslümanların siyasal ve dini reisi İstanbul’da oturdukça, Batılıların ve onların yanındaki Yunanistan’ın,hindistan yolunu açmak için giriştikleri gayret sonuç vermeyecektir. Hilafetin varlığı daima karşımıza çıkacaktır. Oysa Sultan İstanbul’dan atıldığı taktirde, tarihin hiçbir safhasında, Türk ve Müslüman olmamış bulunan İstanbul, gerçek ve tarihi hüviyetine kavuşmuş olacaktır. Sultan Anadolu’ya sığınırsa, burada başlamasından korkulan milli hareketler de bastırılacak ve hiç değilse parçalanmış olacaktır. Savaş sonrasında mağlup olan Almanya, Avusturya ve Bulgaristan hükümdarları, memleketlerinden atıldıkları halde Sultan inçin hala İstanbul’da kalmaktadır?Yoksa müttefikler Almanlardan, Avusturyalılardan ve Bulgarlardan değil de Türk Sultanından mı korkmaktadırlar?” (İlhan Bardakçı,Vahdeddin’den Mustafa Kemale, s. 69-70)

Lozan Antlaşması sırasında 482 yıl devam eden patrikhanedeki bu durumu düzeltmek için, onun yurt dışına atılmasına çalışıldı, fakat dışta ve içteki düşmanların gayretiyle ve dış devletlerin ve hiç ilgisi yok gibi görünen diğer birçok kuruluşların sert tepkisiyle bu başarılamadı. Sadece imtiyazları kaldırılarak normal bir kilise halinde bırakıldı.

Patrikhane ve Heybeliada’daki meşhur papaz okulu yetiştirdiği elemanlarla yurt içinde, Kıbrıs’ta ve yurtdışında ülkemiz aleyhindeki birçok olaylarda aktif rol oynamıştır. (Bkz. Misyonerlik)

2-)1054 (H. 446) yılına kadar Roma'daki papaya bağlı kalan İstanbul patriği Mihael Kirolarius, papadan ayrılarak şark (doğu) kilisesini kurdu. Ortodoks kilisesi adını alan bu kilisenin idaresini eline aldı. Bundan sonra ortodoks kiliselerinin merkezi İstanbul Fener'deki patrikhane oldu. Ortodoksların en büyük dini lideri olan patrik, İstanbul'da bulunmaktadır. (Harputlu İshak Efendi)

İslam dininin herkesi kendi dini yaşayışında serbest bırakmasından ve müslümanların hoşgörüsünden istifade eden patrikler, zamanla kendilerine verilen hak ve hürriyetleri kötüye kullandılar. Himayesinde yaşadıkları İslam devletlerini yıkmak ve hıristiyan tebeayı devlete karşı ayaklanmaya teşvik etmek için çalıştılar. Osmanlı Devleti'nin duraklama ve gerileme devirlerinde dini faaliyetleri bırakıp siyasi faaliyetlerde bulundular. Sultan İkinci Mahmud Han, Boğdan-Eflak ve Mora isyanlarını planlayan ve Osmanlı Devleti'ni parçalayarak yıkmaya çalışan Rum patriği Gregorius'u patrikhanenin kapısında idam ettirdi. Tanzimattan sonra batılı hıristiyan devletlerin destek ve teşvikiyle daha da rahat hareket eden patrikler, Osmanlı Devleti'nin parçalanmasında ve yıkılmasında önemli rol oynadılar. (Yeni Rehber Ansiklopedisi)

Osmanlı Devletinde Rus sefiri (büyük elçisi) olarak uzun seneler çalışan İgnatiyef, hatıralarında Sultan İkinci Mahmud Han zamanında Fener patrikhanesinin kapısında asılan, 1821 (H.1237) Rum isyanının baş planlayıcısı olan patrik Gregorius'un, Rus Çarı Aleksandr'a yazdığı mektubu açıklamaktadır. Mektub ibret vericidir:

"Türkleri maddeten ezmek ve yıkmak mümkün değildir. Çünkü Türkler, müslüman oldukları için çok sabırlı ve mukavemetli (dayanıklı) insanlardır. Türkler zekidirler ve kendilerini müsbet yolda sevk ve idare edecek reislere sahib oldukları müddetçe de çalışkandırlar. Gayet kanaatkar ve an'anelerine (geleneklerine) bağlıdırlar. Türklerde evvela itaat (bağlılık) duygusunu kırmak, manevi bağlarını parçalamak, dini sağlamlıklarını zayıflatmak lazımdır. Bunun da en kısa yolu milli geleneklerine ve manevi değerlerine uymayan harici (yabancı) fikirler ve hareketlere alıştırmaktır. (M. Sıddik Gümüş)

3-)Ortodoks ve bazı Doğu kiliselerinin başkanı
Örnek:Patriklerini otele getirmek büyük bir hadise idi. F. R. Atay

Bu bilgi faydalı oldu mu ?