Ödemeler Dengesi Nedir

1-)Alm. Zahlungsbilanz, Fr. Balence des paiements, İng. Balance of payments. Belli bir dönemde bir ülkede oturanlarla başka ülkelerde oturanlar arasında yapılan bütün iktisadi işlemleri sistematik bir biçimde gösteren tablo. Belli bir dönem terimi genellikle bir yıllık bir süreyi ifade eder. Aslında ödemeler dengesi daha uzun veya kısa bir süreyi kapsayacak biçimde hazırlanabilir. Bugün üçer aylık ödemeler dengesi istatistikleri hazırlayıp yayınlayan ülkeler vardır. Bununla birlikte, pekçok ülke bir yıllık süreyi esas almaktadır. Yukarıdaki tarifte bir ülkede oturanlar deyimi ise, iktisadi faaliyetleri o ülke resmi makamlarının yönetim ve denetimi altında bulunan bütün iktisadi birimleri (bireyler, firmalar, mali kurumlar vb.) kapsar. Bunlara, yabancılara ait fakat ülke toprakları üstünde üretim faaliyetinde bulunan teşebbüsler de dahildir. Buna karşılık, bir ülkedeki yabancı elçilik ve konsolosluklarla, askeri birlikler o ülkede oturuyor sayılmazlar. Çünkü bunların iktisadi faaliyetleri, bulundukları ülke devletinin yönetimi altında değildir. Bu sebeble, bunları kendi ekonomilerinin bir parçası saymak ve bulundukları ülkede oturanlarla yaptıkları iktisadi işlemleri kendi ülkelerinin ödemeler dengesinde göstermek gerekir. Bir de yabancı ülkelere çalışmaya giden işçilerin nerede oturuyor sayılacakları meselesi vardır. Bu konuda genel görüş, bunların çalıştıkları ülkelerde oturuyor sayılmaları yönündedir. Turistler ve başka amaçlarla seyahat edenlerin durumu açıktır; bunlar kendi ülkelerinde oturanlara dahildirler. Bir yılda bir ülkede oturanlarla yabancılar arasında çok çeşitli ve sayıca binlere, on binlere varan iktisadi işlemler yapılır. Bunları ödemeler dengesinde tek tek göstermek hem zordur, hem de faydalı değildir. Bu sebeple, bir ülkenin dış ödemeler dengesi düzenlenirken tabloda yer alacak iktisadi işlemler sınıflandırılır ve birbirinin aynı yahut benzeri işlemler bir araya getirilerek ayrı bölümler oluşturulur. Ülkeden ülkeye değişmekle birlikte, bir ödemeler dengesinde genellikle şu dört ana bölüm yer alır:

1. Cari işlemler bölümü,

2. Tek taraflı transferler bölümü,

3. Sermaye hareketleri bölümü,

4. Rezerv hareketleri bölümü.

A. Cari işlemler bölümü: Dış ödemeler dengesinin başta gelen ve en önemli bölümüdür. Bu bölüm de kendi içinde mallar ve hizmetler alt bölümlerine ayrılır. Mallar veya dış ticaret alt bölümünde bir yıl içinde yapılan ithalat ve ihracat işlemleri yer alır. Hizmetler veya görünmeyenler başlığını taşıyan öteki alt bölümde ise, yabancılara yapılan veya yabancıların yaptıkları hizmetlere ilişkin işlemler gösterilir. Bunlar, ulaştırma, turizm, sigortacılık, bankacılık gibi hizmetlerdir. Uluslararası yatırımlardan sağlanan karların ve borçlanmalardan doğan faizlerin transferleriyle ilgili işlemler de buraya girer.

B. Tek taraflı (karşılıksız) transferler bölümü: Ülkelerin ödemeler dengelerinde genellikle yer alan ikinci ana bölüm, tek taraflı yahut karşılıksız transferler bölümüdür. Bu bölümde, bir ülkede oturanlarla yabancılar arasında yapılan ve karşılığında halde veya gelecekte bir şey istenmeyen işlemler yer alır. Bunların başında bağış ve hediyeler gelir. Bunlar bireyler veya kurumlar arasında olabileceği gibi, devletler arasında da olabilir. Mesela, bir devletin bir başka devlete yaptığı bağış biçiminde bir dış yardım (ister parayla, ister malla olsun) bu bölüme girer. Savaş tazminatları, yurtdışında çalışan işçilerin yurtta kalan yakınlarına gönderdikleri havaleler tek taraflı transferlere verilebilecek öteki örnekler arasındadır. Dış ödemeler dengesi içinde tek taraflı transferlerin önemi zamana ve yere göre değişmektedir. İkinci Dünya Savaşından sonra dış yardım programlarının gelişmesi bunların ödemeler dengesi içinde her zamankinden daha büyük bir yer kaplaması sonucunu doğurmuştur. Bunun yanında, İsrail ve Yunanistan gibi ülkeler yabancı ülkelerde yerleşmiş zengin ırkdaşlarından her yıl önemli yardım ve bağışlar sağlamaktadırlar.

C. Sermaye hareketleri bölümü: Sermaye hareketleri, ödemeler dengesinin üçüncü ana bölümünü teşkil eder. Yer alan işlemler cari işlemler bölümündekiler gibi mal ve hizmet hareketleriyle ilgili işlemler olmayıp, daha çok bir ülkede oturanlarla yabancılar arasında sermaye gönderilmesine ilişkin borç ve alacak işlemleridir.

Sermaye hareketleri, sermayenin gittiği ülkedeki kalış süresinin bir yıldan çok veya az oluşuna göre iki büyük gruba ayrılabilir: Uzun vadeli sermaye hareketleri ve kısa vadeli sermaye hareketleri.

D. Rezerv hareketleri bölümü: Dış ödemeler dengesinin dördüncü ve son bölümünde rezerv hareketleri yer alır. Bu bölüm ülkelerin dış rezervlerini oluşturan altın ve döviz stoklarında bir yıl içinde meydana gelen değişmeleri gösterir. Kısa vadeli sermaye hareketleri gibi, rezerv hareketleri de ödemeler dengesi içinde bağımsız birer kalem sayılmazlar. Başka bir deyişle, bunlar da varlık sebeplerini öteki kalemler arasındaki farktan alan denkleştirici kalemlerdir.

2-)(Balance Of Payments) Bir
ülkenin belirli bir dönemde diğer ülkelerle girdiği tüm İktisadi ilişkile­rin
sistematik bir biçimde dökümünün yapıldığı ve sözkonusu ülkenin o dönemdeki
uluslararası ikdisadi İlişkilerinin nitelik ve boyutlarını, gelir-gider ya da
borç-alacak dengesini göste­ren bir tür bilanço. Bilançonun aktif kısmında
ülkeye döviz gi­rişine yolaçan tüm işlemler (mal ve hizmet ihracatı, tek yanlı
transfer girişleri ve sermaye girişleri); pasif tarafında ise ülke­den döviz
çıkışına neden olan tüm İşlemler (mal ve hizmet İt­halatı, tek yanlı transfer
çıkışları ve sermaye çıkışları) yerahr.

3-)Bk. ödemeler bilançosu

Bu bilgi faydalı oldu mu ?