Ali Şir Nevai Biyografisi
Ali Şir Nevai : Türklüğün Çağatay sahasında bilgin ve devlet adamı. 1441’de Herat’ta doğdu. Timur Hanın meliklerinden Sultan Ebu Said’in vezirlerinden olan babası Kiçkine Bahşi, Ali Şir Nevai’nin terbiye ve eğitimine çok önem verdi.
Sultan Hüseyin Baykara ile mektepte ders arkadaşıydı. İkisinden hangisi devlet idaresine geçerse, diğerini unutmamak üzere aralarında sözleşmişlerdi. Ali Şir, bir müddet Horasan’da, sonra da Semerkant’ta tahsil ile meşgul oldu. Bir hayli zaman sonra, Hüseyin Baykara Herat’ta tahta geçti. Verdiği sözü yerine getirmek için Ali Şir’i arattırdı. Semerkant’ta olduğunu öğrendi. Maveraünnehir meliki Ahmed Mirza’ya yazarak Ali Şir’in kendisine gönderilmesini istedi. Ali Şir, Sultan Ahmed’in yardımıyla Herat’a geldi. Hüseyin Baykara tarafından yakın ilgi ile karşılanarak önce mühürdarlığa, sonra da vezirliğe tayin edildi. Ali Şir, boş vakitlerini kitab okuma, inceleme ve araştırma yapmakla geçirdi. Bu sebepten çevresi alimler ve edipler cemiyeti haline gelmiş idi. Edip ve şairler ile bütün ilim, sanat, hüner sahiblerine yardım ederdi. Böylece maarif ve sanayinin gelişmesine yardımcı oldu.
Sultan Hüseyin kendisini çok severdi. Hatta, Herat’ta bulunmadığı zamanlar, yerine Ali Şir vekalet eder, onun namına fermanlar çıkarırdı. Bir müddet sonra siyasetten usanıp, istifa etmek istemiş ise de Sultan razı olmamış, ısrarı üzerine Esterabad valiliğine tayin etmiş idi. Ali Şir Nevai orada da çok durmayıp vazifeden ayrılarak kendisini ilim ve sanata verdi (1490). Sultan ona daima ihsanlarda bulunurdu. Şehzadeler de Ali Şir’in meclisinden eksik olmazlardı. 1501 (H. 906) yılında vefat etti. Mezarı Herat’tadır.
Ali Şir Nevai, devlet ve siyaset adamlığı yanında her şeyden önce bir şair ve alimdi. O devirde örnek gösterilen İran edebiyatını Türk geleneklerine uygun hale getirmeye çalıştı. Türkçeye büyük hizmetlerde bulundu. Ayrıca güzel sanatların hemen hepsi ile meşgul olmuş; hattat, nakkaş ve benzeri sanatçıları korumuştur.
Ali Şir, tarih, edebiyat ve lisanda söz sahibi idi. Türkçe ve Farsça şiir yazmasının yanında Arapça’yı pek iyi öğrenmişti. Şiirlerini Türkçe ve Farisi yazdığı için Züllisaneyn (iki dil sahibi) ismiyle tanınır. Meşhur alim Molla Cami onunla şiir sohbetleri yapardı. Molla Cami, İran insanının yetişip aydınlanması için eser yazarken, Ali Şir Nevai de ona paralel olarak Türk insanının yetişmesi için çalıştı. Gerçekte her iki edebiyatçı ve alim de, inanç ve fikir yönünden aynı şeylere yer vermişlerdir.
Ali Şir Nevai, Kaşgarlı Mahmud’dan sonra Türk diline hizmet eden en büyük Türk edebiyatçısıdır. Muhakemet-ül-Lugateyn (iki dilin muhakemesi) adlı eserinde Türkçe ile Farsçayı karşılaştırmış ve birçok yerlerde Türkçenin üstünlüğünü göstermiştir. Bu eserini Türkçeyi bırakıp, Farsçayı üstün görenleri uyarmak için yazmıştır. Kendisinden sonra gelen birçok şairi etkilemiş, ona nazire yapan, onun görüşlerini savunan pek çok şair görülmüştür. Türkçe şiirlerinde Nevai, Farisi şiirlerinde Fani mahlasını kullanmıştır.
Hayrat ve iyilikleri de çok olup, bir çok medreseler ve binalar yaptırmıştır. Büyük bir kütüphanesi olup, bu kütüphaneden pek çok kişi istifade etmiştir.
Eserleri:
Ali Şir Nevai’nin dördü Türkçe, biri Farsça olmak üzere beş divanı vardır. Türkçe divanlarının genel adı Hazain-ül-Maani’dir. Türkçe divanlar, sırasıyla; 1) Garaib-üs-Sıgar: Çocukluğunda yazmış olduğu şiirlerden meydana gelmiştir. 2) Nevadir-üş-Şebab: Gençliğinde yazdığı şiirleri ihtiva etmektedir. 3) Bedayi-ül-Vasat: Olgunluk devresine ait şiirleri bu eserde toplamıştır. 4) Fevaid-ül-Kiber: Yaşlılığında söylemiş olduğu şiirlere ayrılmıştır.
Ali Şir Nevai’nin diğer eserleri şunlardır: 1) Hayret-ül-Ebrar: İslam ahlakı, tasavvuf, iman, adalet, doğruluk, ilim, cehalet, yiğitlik, edeb gibi konular üzerine yazılmış, manzum makale ve hikayelerden müteşekkil bir mesnevidir. 2) Ferhad ve Şirin. 3) Leyla ve Mecnun: Nevai’nin üçüncü mesnevisidir. Bu mesnevi, Nizami’nin ve Hüsrev-i Dehlevi’nin izinde yazılmış olmakla beraber, olayların psikolojisi, tasviri ve sosyal hayat içinde işleyişi bakımından tamamiyle orijinal, milli ve mahalli bir eser görünüşündedir. Hikayede şahısların ve olayların tasviri, kelimelerle yapılan bir tablo halinde, adeta Orta Asya hayatını ortaya sermektedir. 4) Seb’a-i Seyyare: Bu mesnevi, meşhur Sasani Hükümdarı Behram-ı Gur’un hikayesidir. Daha çocukken babası tarafından Medain’den çıkarılan ve babasının ölümünden sonra çıkan taht kavgaları arasında, bir ordu ile Medain’e gelerek hükümdar olan Behram-ı Gur’un yaptığı savaşlar, av maceraları bu mesnevinin mevzuunu teşkil etmektedir. 5) Sedd-i İskenderi: Bu mesnevi, Zülkarneyn aleyhisselamın hayatını, fetihlerini, kahramanlıklarını ve adaletini anlatan bir İskendernamedir. Beş mesnevisinden meydana gelen Hamse’si ile Türk edebiyatında ilk hamse yazan da Ali Şir Nevai’dir. 6) Lisan-üt-Tayr: Büyük alim Feridüddin-i Attar’ın Mantık-ut-Tayr’ına nazire olarak yazılmış, 3500 beytten meydana gelen tasavvufi bir eserdir. 7) Muhakemet-ül-Lügateyn, 8) Mecalis-ün-Nefais: Bu eser, Türk edebiyatında ilk defa Ali Şir Nevai tarafından yazılan bir şairler tezkeresidir ve pekçok şair tarafından örnek alınmıştır. 9) Mizan-ül-Evzan: Türkçe olup, bu eserde, Orta Asya Türk nazım şekilleri hakkında bilgiler ve örnekler verilmektedir. 10) Nesaim-ül-Mehabbe: Orta Asya’da yaşayan velilerin hayat ve menkıbelerini anlatan bir Tezkiret-ül-Evliya’dır. Tasavvufun Türkler arasında nasıl karşılandığı, büyük velilerin Türklerden nasıl saygı ve sevgi gördüğü, Türk tasavvufu hakkında bilgiler veren bu eserde, özellikle halk psikolojisi bakımından önemli çizgiler vardır. 11) Nazm-ül-Cevahir (Türkçe), 12) Hamset-ül-Mütehayyirin, 13) Tuhfet-ül-Müluk (Farisi), 14) Münşeat (Türkçe), 15) Sirac-ül-Müslimin, 16) Tarih-ül-Enbiya (Türkçe), 17) Mahbub-ül-Kulub fil-Ahlak, 18) Seyf-ül-Hadi ve Rekabet-ül-Münadi.
Ali Şir Nevai : Ali Şir Nevai şair, yazar
1441 yılında Herat’ta doğdu. Timur Han'ın soyundan gelmektedir. Sultan Hüseyin Baykara’nın sütkardeşi çocukluk arkadaşıdır. Gençliği Meşhed, Herat ve Semerkand şehirlerinde geçti. Hüseyin Baykara Herat’ı aldıktan sonra (1469); Ali Şir Nevai otuz iki yıl Baykara’nın yanında önemli bürokratik görevlerde bulundu. Sanat ve siyaset alanlarında sözü geçen kişilerden biri oldu. Ailesi çok zengin olduğu için devlet görevlerinden aylık almazdı. 1501 yılında vefat etti. Herat’ta kendi yaptırdığı türbeye gömüldü.
Sanatının Özellikleri
Ali Şir Nevai, eserlerinde Türk milli kültürünü belirmeye çalışmıştır. Türkçeye büyük önem vermiş, Türk dilinin gelişmesi için güçlü bir çaba göstermiştir. Yaşadığı dönemde Farsça şiir yazma modasına karşı durmakla kalmamış, Türkçenin şiir dili olması için çok çalışmış, Türk dilinin Farsça’dan üstün olduğunu ispatlamıştır.
Horosan’da açtığı sanat çığırı, bütün Türk dünyasında yayılmış, eserleri Anadolu, Rumeli, Kırım, Azerbaycan, İran, Irak ve Hindistan Türkleri arasında yüzyıllar boyunca hayranlıkla okunmuştur.
ESERLERİ:
1.Muhakemet-ül-Lügateyn (İki Sözlüğün Yargısı) Türkçenin Farsça’dan üstün olduğunu ispatlayan)
2.Mecalis-ün-Nefais (Nefis Meclisler)
Türk edebiyatında yazılmış ilk şairler tezkiresi.
3.Mizan-ül-Evzan (Ölçülerin Tartısı)
Türklerin kullandığı nazım ve musiki biçimlerini anlatır.
4.Ferhad ü Şirin (Ferhat ve Şirin)
5.Leyla ü Mecnun (Leyla ve Mecnun)
6.Sedd-i İskender
7.Çocukluk, gençlik, orta yaş ve ihtiyarlık çağlarındaki şiirlerini ayrı ayrı topladığı dört Divan, ayrıca Farsça şiirlerini topladığı bir başka divanı daha vardır. Beş mesnevinin bir araya gelmesinden doğan Türk Edebiyatındaki ilk hamse sahibi de Ali Şir Nevai’dir.
HABER
Ali Şir Nevaî Sempozyumu
Fatih Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü'nün öncülüğünde bu yıl ilki gerçekleştirilecek "Avrasya'ya Yön Veren Şahsiyetler" sempozyumunun başlığı, "Doğumunun 570. Yılında Ali Şir Nevâi."
İki gün sürecek etkinlik, Türk dünyası büyüklerine saygı göstermeyi ve onların ilmî mirasına sahip çıkmayı amaçlıyor. Sempozyumda Nevâi'nin Türk milletinin maneviyatı, kültürü ile dil ve edebiyatına katkıları işlenecek. Açış konuşmasını Prof. Dr. Kemal Eraslan'ın yapacağı sempozyumun sonuç bildirisi ise bütün Türk dünyasına duyurulacak. Sempozyum, Fatih Üniversitesi'nin Büyükçekmece Kampüsü'nde yarın saat 09.00'da açış konuşması ile başlayacak. İki ayrı salonda altı oturum yapılacak. Ali Şir Nevaî'nin Etkilendiği Kaynaklar ve Etkileri, Ali Şir Nevaî'nin Türk Dili ve Kültürüne Katkıları, Ali Şir Nevaî İle İlgili Çalışmalar ve Ali Şir Nevaî'nin Hamseciliği ve Türk Nazmının Gelişimi gibi başlıklar altında konuşmacılar bildiri sunacak. İstanbul Üniversitesi, Özbekistan Başkonsolosluğu, Türk Dünyası Belediyeler Birliği ve Diyalog Avrasya dergisinin desteğiyle hayata geçirilen program, cumartesi günü kültürel geziyle son bulacak.
23.02.2012
Bu bilgi faydalı oldu mu ?
