Cumhur-U Fukaha Nedir

1-)CUMHÛR-U FUKAHÂ



Fakihlerin çoğunluğu. Fıkıh, lügatte; bilmek, anlamak bir şeyi şuurlu bir şekilde kavramak, kendisine hüküm taalluk eden gizli bir manaya vakıf olmak (el-İsra, 17/44) ve bir şeyin künhüne muttali bulunmak manalarında kullanılır. Istılahta ise; "insanın amel cihetiyle lehine ve aleyhine olan şer'i hükümleri bir meleke halinde bilmesi", yani, kişinin ibadet, ceza ve muamelelere dair leh ve aleyhinde olan şer'i hükümleri, delillerinin tafsilatıyla birlikte tanımasıdır. İmam Ebu Hanife, fıkhı, "İnsanın, lehine ve aleyhine olan şeyleri bilmesidir." şeklinde tarif eder. Şer'i hükümleri bu şartlarla bilen şahsa "fakih"* denir. Çoğulu fukaha'dır. Fakih'in, meşgul olduğu ibadet, muamelat ve ukubata dair şer'i meselelerin tümüne "Fıkıh* ilmi" adı verilir. (Ö. N. Bilmen, Hukuku İslamiye ve Istılahat-ı Fıkhiye Kamusu, I, 13) "Fakihlerin çoğunluğu" manasına gelen "Cumhur-ı fukaha, bir asırda ve aynı bölgede mezhep farkı gözetmeksizin mevcut olan fıkıh alimlerinin çoğunluğu demektir." Şer'i delillerden olan "icma-i ümmet (bir asırda yaşamış bütün İslam müctehidlerinin bir mesele hakkında aynı görüşte bulunmaları) teriminde geçen "ümmet" ifadesi, bütün müctehid ve fakihleri içine alır. Cumhur-ı fukaha'nın görüşü ise belli bir muhitte tanınmış fakihlerin ekserisinin görüşünü yansıttığından, icma gibi delil sayılmaz. Zira az da olsa çoğunluğun dışında kalan fakihlerin muhalefeti söz konusudur. Sahabe devrini takib eden Tabiun ve onları takip eden Tebe-i tabiin* döneminde yaşayan fakihler, İslam devletinin değişik bölgelerinde toplanmışlardır. İctihada dayanan bir çok meselelerde aynı bölgede yaşayan bir çok fakih aynı görüşü paylaştığı gibi, bu görüşe bir diğer bölgede yaşayan fakihlerden bir kısmı da katılabilir. Böylece fakihlerden çoğunun kabul ettiği görüşü dile getirmek için "cumhur-ı fukahanın görüşü budur" denir. Mezhep imamları ve ekollerinde bulunan fakihler aynı tabirin içinde yer alırlar. Dört mezhepten üçü bir mesele hakkında aynı görüşte olduğu zaman bunlar için "cumhur-ı fukaha" veya "cumhur" adı verilir. Hanefi mezhebinde imam Ebu Hanife, Ebu Yusuf, Muhammed eş-Şeybani, Züfer ve Hasan'dan dördü veya üçü aynı kanaati paylaştıklarında bunlara mezhebin cumhuru, görüşlerine de "Müitabih" denir.

Çeşitli bölgelerde ün yapmış fakihler şunlardır:

Medine'de: Sa'id b. el-Müseyyeb, Urve b. ez-Zübeyr (ö. h. 94), Kasım B. Muhammed (ö. 102 h.), Harice b. Zeyd (ö. 100 h.), Ebu Bekir b. Abdurrahman b. Haris (ö. 94 h.), Süleyman b. Yesar (ö. 107 h.), Ubeydullah b. Abdullah b. Utbe (ö. 98 h.), Bunlara "el-Fukaha us-Seb'a"*da denir. Ebu Bekir b. Muhammed b. Amr b. Hazm (ö. 120 h.); bu zatın oğulları Muhammed ve Abdullah, Ebu Cafer b. Muhammed b. Ali (ö. 117 h.), Rabi'atu'r-ra'y (ö. 136 h.), Muhammed b. Şihabu'z-Zuhri (ö. 124 h.).

Mekke'de: Ata b. Ebi Rebah, Tavus b. Keysan, Mücahid b. Cebr (ö. 100 h.), Ubeyd b. Umeyr (ö. 68 h.), Amr b. Dinar (ö. 126 h.), Abdullah b. Ebi Müleyke (ö. 119 h.), İkrime, İbn Cüreyc (ö. 150 h.), Süfyan b. Uyeyne (ö. 198 h.),

Basra'da: Hasan el-Basri, Cabir b. Zeyd (ö. 103 h.), Muhammed b. Sirin, Müslim b. Yesar (ö. 100 h.), Ebu'l-Âliye (ö. 106 h.), Humeyd b. Abdurrahman (ö. 95 h.), Mutarrif b. Abdullah eş-Şihhir (ö. 87 h.), Zürare b. Evfa (ö. 93 h.), Eyyub es-Sahtiyani (ö. 131 h.), Katade (ö. 117 h.).

Kufe'de: Alkame b. Kays en-Nehai (ö. 62 h.), Esved b. Yezid (ö. 75 h.), Ebu Amr Ubeyd b. Amr el-Hamedani (ö. 72 h.), Şureyh b. el-Haris (ö. 82 h.), Mesruk b. el-Ecda (ö. 63 h.), Abdurrahman b. Yezid en-Nehai, Abdullah b. Utbe, Hayseme b. Abdurrahman Şerik b. Abdullah (ö. 177 h.) Ebu Vail, Abdurrahman b. Ebi Leyla (ö. 148 h.), Meysere, ed-Dahhak (ö. 105 h.), İbrahim en-Nehai (ö. 96 h.),

Amiru'ş-Şa'bi (ö. 103 h.), Said b. Cübeyr (ö. 95 h.), Hammad b. Ebi Süleyman (ö. 120 h.),

Şam'da: Ebu İdris el-Havlani, Şurahbil b. es-Simt, Ebu Zekeriyya el-Huzai, Kabisa b. Züeybi'l-Huzai (ö. 86 h.) Süleyman b. Habibi'l-Muharibi, el-Haris b. Umeyr, Halid b. Ma'dan, Mekhul (ö. 116 h.), Ömer b. Abdu'l-Aziz (ö. 101 h.).

Mısır'da: Leys b. Sa'd (ö. 175 h.); Yemen'de: Mutarrif b. Mazin (ö. 219 h.), Abdurrezzak b. Hümam (ö. 211 h.);

Bağdat'ta: Ebu Ubeyd el-Kasım b. Sellam (ö. 224 h.), Davud b. Ali (ö. 270 h.).

Cengiz YAĞCI

Bu bilgi faydalı oldu mu ?