Dehr Nedir

1-)DEHR



Zaman, uzun süre, çağ, devir. Dünyanın ilk var oluşundan sonuna kadar geçecek müddet (Rağıb el-İsfahani, el-Müfredat, Beyrut (t.y.), 173; İbn Manzur, Lisanü'l-Arab, Beyrut 1389, I, 1023-1024)

Kur'an-ı Kerim'de dehr iki ayette geçmektedir. Birisi, "İnsan(oğlu), var edilip bahse değer bir şev olana kadar, şüphesiz uzun bir zaman geçmemiş midir?" (İnsan, 76/1) ayetidir ki burada dehr, "uzun zaman" anlamındadır. Diğeri de "Hayat, ancak bu dünyadaki hayatımızdır. Ölürüz ve yaşarız; bizi ancak dehr (zamanın geçişi) yokluğa sürükler" derler. Onların bu hususta bir bilgisi yoktur, sadece, böyle sanırlar. (el-Casiye, 45/24) ayetidir ki burada dehr, zamanın gelip geçmesi anlamındadır. Dehr, bizim kullandığımız, "zaman" anlamında değildir. Çünkü zaman; şimdiye, geçmişe ve geleceğe denebilir. Dehr ise, "kesintisiz devanı eden uzun zamana (alemin ömrüne)" denir. (Tecrid-i Sarih Terceme ve Şerhi XI, 180)

İkinci ayette işaret edilenler, öncelikle cahiliyye (İslam öncesi) devrindeki inkarcılar ve müşriklerdir. Cahiliyye devrinde, bütün hadiseler, özellikle musibetler, gece ve gündüzden ibaret olan dehre nisbet edilirdi. Bu inançtaki cahiliyye mensupları iki fırka olup, bunlardan bir fırka Allah'a inanmaz, diğeri ise herşeyi dehr'in yaptığına inanırdı. Bunlar her kötülüğü dehre nisbet ettiklerinden, Dehriyye adını almışlardır. Casiye suresi yirmidördüncü ayetindeki "ancak bizi dehr öldürür" diyenler bu gruba dahil olanlardır. İkinci fırkayı teşkil eden cahiliyye mensupları ise dehri, halik (yaratıcı) tanırlardı. Fakat, kötülükleri ona nisbet etmekten tenzih ederler de dehre nisbet ederlerdi. Bir de kalkıp dehre söverlerdi. Dolayısıyla bu sövme Allah'a raci oluyordu. (el-Hattabi, Mealimü's-Sünen, Humus, 1974, V, 423).

Nitekim Hz. Peygamber (s.a.s.)'in bildirdiğine göre bir kudsi hadiste Cenab-ı Allah şöyle buyurmuştur: "Âdem oğlu dehre söverek beni ezalandırır, halbuki ben dehr(in yaradanıy)ım. Her emir benim elimdedir. Geceyi gündüzü ben idare ederim." (Buhari, Tefsiru Süre 45/1; Tevhid, 35; Edeb,101; Müslim, Elfaz,1,2, 5, 6; Ebu Davud, Edeb,169). Yine "Sakın sizden biriniz: Vay dehrin musibetine, demesin (böyle sövmesin). Çünkü dehr ancak Allah'tır" ve "Dehre sövmeyin. Çünkü dehr ancak Allah'tır" buyurmuştur. (Buhari, Edeb, 101; Müslim, Elfaz, 4; Muvatta'. Kelam, 3).

Bu hadislerdeki "dehr Allah'tır" ibaresinin anlamı şudur: Zamanı ezeli ve ebedi kabul edip herşeyin dehr (zaman) tarafından (kendiliğinden) meydana getirildiğine inanan ve bu yüzden Dehriyye ismini alan, başta cahiliyye Arapları ve onların izinde giden diğer dehriler (materyalistler) herhangi bir musibete maruz kalınca dehre söverler. Halbuki dehr'i ve her şeyi yaratan Allah'tır. Bu sövme, neticede Allah'a varmaktadır ve bundan dolayı dehre (zamana) sövmek yasak edilmiştir. Zira Allah'ın "dehr benim" buyurması "dehrin ve her şeyin yaratıcısı benim" demektir. (Ahmed Davudoğlu, Sahih-i Müslim Tercemesi ve Şerhi, İstanbul 1978, IX, 706-707; Tecrid-i Sarih Tercümesi, XII, 160). Hoşa gitmeyen birşey karşısında, "bunu dehr yapıyor" diye dehre söven, -dehr bir şey yapmadığına ve her şeyi Allah yarattığına göre- Allah'a sövmüş oluyor. Onun için Cenab-ı Allah, "Dehr Benim" buyurarak dehrin yaratıcısı, maliki ve mutasarrıfının kendisi olduğunu bildiriyor.

Hadisdeki "bana eza veriyor" ibaresinin anlamı; "bunu kim söylerse Allah'ın gazabına maruz kalır" demektir. Zira Allah eziyet duymaktan münezzehtir. Eziyet burada mecazdır. (Ahmed Davudoğlu, a.g.e., IX, 707).

Mehmet BULUT

Bu bilgi faydalı oldu mu ?