Gabn-I Yesir Nedir

1-)GABN-İ YESÎR



Alış-verişte basit bir aldatma anlamında kullanılan bir İslam hukuku terimi.

Gabn; aldatmak, aşırı yararlanmak ve bir şeyin miktarını eksiltmek gibi anlamlara gelir. Bir terim olarak ise; hususi akitlerde, anlaşma sırasında, akitte iki tarafın bedellerinin eşit olmamasıdır. Gabn, miktar ve derecesine göre ikiye ayrılır: Gabn-i fahiş (çok aldatma) ve gabn-i yesir (az aldatma).

İslam hukukunda, alış-verişte kar yasaklanmadığı gibi ona bir sınır da konulmamıştır. Ancak alış-verişte yalan, hile, satılacak mallarda bulunmayan sıfatlarla malı övme veya satılan maldaki bazı kusurları gizleme yasaklanmıştır (el-Ceziri, Kitabü'l-Fıkh ale'l-Mezahibi'l-Erbaa, II, 283, 284). Tarafların yalan ve hile ile birbirlerini aldatması ve böylece malın çok yüksek veya çok düşük fiyatla satılması meşru görülmemiştir. Alış-veriş yapanlar piyasa fiyatlarının esneklik alanı içinde hareket edebilirler. Bu alanın dışına çıkılınca gabn (aldatma) hali başlar ve nisbet yükseldikçe sorumluluk da artar. Gabn-i yesirin, satım akdinin sıhhatine zarar vermeyeceği ittifakla kabul edilmiştir. Çünkü bundan kaçınmak güçtür. Diğer yandan, insanlar az miktardaki aldanmalara razı olurlar. Çok aldatmanın miktar ve sınırı hakkında ise kesin bir nass (delil) yoktur. Bu konuda, piyasadaki uygulamaları dikkate alan müctehidlerin ortaya koyduğu ictihadlar ise farklı olmuştur (el-Ceziri, a.g.e., II, 284, 285).

Hanefiler bir malın piyasa fiyatını veya piyasadaki kıymetini ölçü alarak gabni belirlemeye çalışmışlardır. Bilirkişilerin değerlendirme alanına girmeyecek ölçüde, yüksek veya düşük fiyatla yapılan satım akdinde gabn vardır. Mesela;10 liraya alınmış mala bilirkişilerden biri beş, diğeri altı, başka birisi de yedi lira fiyat biçse ve on lira fiyat biçen olmasa, fahiş gabn meydana gelmiş olur (İbn Âbidin, Reddü'l-Muhtar, IV,159). Fahiş gabn derecesine ulaşmayan az aldatmalar ise gabn-i yesir adını alır.

Belh fakihlerinden Nusayr b. Yahya (Ö. 268/881) alış-verişte fahiş gabn miktarlarını, gayr-i menkullerde %20, diğer menkul mallarda %5, hayvanlarda % 10 olarak sınırlamış ve piyasa fiyatının üstünde veya altında bu nisbetler aşılarak yapılacak satışların fahiş gabn derecesinde olacağını belirtmiştir (İbn Nüceym el-Bahru'r-Raik, Mısır 1334, II, 169).

İşte yukarıda belirtilen nisbetlere varmayan aldanmalar az aldanma (gabn-i yesir) sayılır ve bunun akde etkisi olmaz. Mesela; piyasa fiyatı dokuz-on bin lira arasında olan menkul bir malın onbinikiyüzelli veya sekizbinsekizyüz liraya satılması gibi; çünkü bu malın fahiş gabn için üst sınırı onbinbeşyüz, alt sınırı ise sekizbinaltıyüzelli liradır (Ali Haydar, Düraru'l-Hukkam Şerhu Mecelleti'l-Ahkam, I, 238).

Ancak paranın sık sık değer kaybettiği, eşya fiyatlarının yükseldiği ekonomilerde yukarıda belirtilen gabn miktarı önemini kaybedebilir. Çünkü böyle bir piyasada mesela %5 olan menkul mal gabn-i fahiş miktarı onbin liralık malda beşyüz liraya tekabül eder. Böyle bir malı onbinbeşyüz veya onbirbin liraya satın alan kimse aldatıldığını düşünmez. Maliki mezhebine göre gabn-i yesirin, malın kıymetinin üçte birinden az olan aldatmada gerçekleşmesi gabn konusunda İslam'ın esnek bir yol izlediğini gösterir (el-Ceziri, a.g.e., II, 284; İbn Kudame, el-Muğni, III, 585). (Ayrıca bk. Gabn).

Hamdi DÖNDÜREN

Bu bilgi faydalı oldu mu ?