Gökküresi Nedir

1-)Alm. Himmelskugel (f), Fr. Sphére (f) céleste, İng. Celestial sphere. Dünyayı merkez olarak alan ve yıldızların izdüşümlerinin olduğu tasavvur edilen bir küre. Önceleri gök, doğudan batıya doğru her 24 saatte bir kere dönen bir küre olarak düşünülürdü. Güneş sistemindeki gezegenler hariç, bütün astronomik cisimler, dünyadan çok uzak olduğundan gökte sabit, çakılı gibi görülmekteydi. Bu sebepten göğü, bir küre olarak düşünmek astronomlar için faydalı olmaktadır. Yıldızları gök küresinde sabit olarak kabul etmek ve bunu referans sistemi almak, zaman belirlemede, rota belirlemekte ve diğer amaçlar için uygun olmaktadır.

Gök küresinin görünür hareketi, dünyanın kendi etrafında dönüşünden doğmaktadır. Bu sebepten, dünyanın kuzey ve güney kutuplarının gök küresindeki izdüşümleri etrafında gökküresinin döndüğü de kabul edilebilir.

Ekvatoral koordinat sistemi: Gökküresinin hareketini incelemek için ekvatorda bulunan bir kimse, bütün yıldızların doğduğunu ve ufka dik olarak battığını görecektir.Kutuplarda bulunan kimse ise yıldızların dairevi hareket yaptıklarını gözleyecektir.Kutup ile ekvator arasında bulunan bir kimse ise, bazı yıldızların doğup battığını gördüğü halde, bazılarının ufuk üzerinde dairevi hareket yaptıklarını takib edecektir.

Bu sonuçlardan faydalanarak dünyanın herhangi bir yerindeki bir kimse kendinin dünyanın üzerinde düşünülen coğrafik enlem ve boylam ağındaki yerini tesbit edebilir. Bu sistem gökküresine de izdüşürülerek gökte sabit bir referans sistemi elde edilir. Dünya döndüğünden dolayı bu izdüşümün tesbit edilen bir anda yapılması gerekir.Astronomlar bu işlemi, güneş baharda tam ekvator üzerindeyken yapmışlardır. Bu her sene 22 Martta meydana gelmektedir.

Böyle tarif edilen referans sistemine “ekvatoral sistem” denir. Bu sistemde de enleme ve boylama benzer ölçümler mevcuttur.Gök ekvatoru 24 tane saat dairelerine taksim edilmiştir.Her yıldızın yeri, sözü edilen gök enlem ve boylamına göre saat, dakika ve saniye belirlenir. Yıldızlar ekvatora göre olan durumuna göre kuzey veya güney yarı gökküresinde olarak isimlendirilir.

Kabul edelim ki, yeri belirli olan bir yıldız, bir gözlemcinin tam tepesinden geçsin.Yıldızın yeri belirli olduğuna göre, gözetleyenin yer küresindeki yeri enlem ve boylam olarak hemen belirli olur.Matematik kullanarak, tam tepede bulunmayan yıldızlardan da faydalanarak, gözetleyenin yeri hesap edilebilir. Bu ise yer belirlemekte çok önemli bir metodu ortaya koyar.

Diğer koordinat sistemleri: Güneş, Ay ve diğer gezegenler, dünyaya yakın olduklarından, gökküresinin görünür hareketine nisbetle yerlerini değiştirirler. Sene içinde güneşin yörüngesi de gök ekvatorunun kuzeyinden güneyine doğru hareket eder. Bunun sonucu dünyanın ekseni güneş etrafındaki yörüngesinin düzlemine göre farklı durum alır.Gökküresindeki güneşin senelik yörüngesi, bu sebepten dünyanın yörüngesi düzleminin bu küreye uzantısından ibarettir. Bu düzleme “ekliptik” denir. Faydalı diğer bir koordinat sistemi de bu ekliptik düzlemini referans alan “ekliptik koordinat sistemi”dir. Diğer bir koordinat sistemi ise “galaktik koordinat sistemi”dir ki, Samanyolu galaksisinin düzlemini referans düzlemi alır. Bütün bu sistemler gökküresine benzer şekilde izdüşürülür.Koordinat sistemleri arasındaki münasebet ise trigonometrik bağıntılardan ibarettir. Birisinde koordinatları belirli olan yıldızın, diğerindeki koordinatları bu münasebetlerden kolayca bulunur.

2-)Yarıçapı sonsuza uzanmış yermerkezli küre. İç yüzü bizim için gökyüzü olarak kabul edilir. (bk. şekil G. 68)

Bu bilgi faydalı oldu mu ?