Hakku's-Suf'a Nedir

1-)HAKKU'Ş-ŞUF'A



Bir şeyi diğer bir şeye ilave etmek. Satın alınan bir mülkü müşteriye, kaça mal oldu ise o miktar ile temellük etme hakkı. Satılan bir gayr-i menkulde ortaklık hissesi bulunan veya gayr-i menkule ait yol, sulama kanalı gibi şeylerde hakkı bulunan, ya da gayr-i menkule komşuluğu bulunan şahıs, bu özelliklerinden dolayı o malı almaya diğer insanlardan daha çok hak sahibidir. Böylece başkasının almasıyla ileride ortak veya komşu için gelmesi muhtemel zarar önlenmiş olacak veya bu akardan faydalanma hakkı öncelikle ortak veya komşuya tahsis edilmiş olacaktır.

Bir kimse evini, ortağı veya komşusu olmayan birine satsa, ortak veya komşunun satım bedelini ve diğer masraflarını ödeyerek satın alandan rızası olmasa da geri alma hakkı vardır. Buna şuf'a hakkı; satılan gayr-i menkul akara "meşfu"; şuf'a hakkının doğmasına sebep teşkil eden akardaki ortaklık hisseye ve komşu akara "meşfu' bih"; gayr-i menkule ait yol ve sulama kanalı gibi şeylerde ortaklığı bulunan şahsa da "halit" denilir.

Şuf'a hakkı Hz. Peygamber'in aşağıda belirtilen hadisleri ile sabit olan bir haktır:

"Şuf'a, şeriklerden herbirinin öbürlerin arzetmeden satmak hakkına haiz olmadığı bir tarla, bir arsa, bir ev, bir bahçe üzerindeki ortaklık hakkıdır. Kendisine teklif edilen ortak ya alır, ya da almaz bırakır. "

"Komşu komşuya en haklı şefı'dir. "

"Bir evin komşusu, o eve şefı' olmakta herkesten daha çok hak sahibidir. "

"Taksim olunmamış her şeyde Şuf'a vardır. Sınırlar konup yollar açılınca artık Şuf'a hakkı olmaz" (Sahihi Buhari, Tecrid i Sarih tercümesi, VII. 11, 20)

Fıkıhçıların çoğunluğuna göre şuf'a hakkı olan mal yalnız üzerindeki mallarla birlikte arsa ve arazi olan akardadır. Gemi ve benzeri taşınabilir mallarda, vakıf akarında ve emiri arazide şuf'a hakkı olmaz (Mecelle madde 1017). Zahiri hukukçulara göre diğer eşyada da bu hak geçerlidir. Ebu Hanife bölünmez akarda şuf'a hakkının olduğu görüşündedir. Bir şahsın şuf'a hakkına sahip olabilmesi için öncelik sırasına göre; a) satılan akarda ortak olması, b) satılan akara mahsus irtifak haklarında (o akara ait yol, su kanalı gibi şeyde) ortak olması, c) satılan akara komşu olması gerekir. Hisse sahibi ortağa "şerik". İrtifak hakkı ortağına "halit". Bitişik komşuya da "car-ı mülasık" denir.

Akar iki veya daha fazla şahıs arasında ortak olup, içlerinden birisi hissesini satarsa, diğer ortakların satılan akarda hisseleri nisbetinde değil, ortak sayısına göre eşit olarak şuf'a hakları vardır. Hanefiler binadaki şuf'a hakkını arsaya bağlı olarak kabul etmişlerdir. Binadaki duvara ortak olanlar akarda ortak, üstüste oturan kat malikleri ise bitişik komşu sayılmışlardır. Akarın irtifak haklarında ortaklık o akara ait hususi sulama (hakkı şirb), hususi yol ve hususi su tahliyesi (hakkı mecra, mesil)'indeki ortaklıktır. Satılan akara bütün sınırlarında veya bir kısmında akarı olan bitişik olan bütün komşular eşit olarak şuf'a hakkına sahiptirler.

Şuf'anın şartlan:

a) Şuf'a hakkına konu olan mülkün bir bedel karşılığı başkasına intikal etmesi. Miras karşılıksız hibe yoluyla mülkün el değiştirmesi şuf'a hakkını doğurmaz.

b) Meşfu'un mülk ve gayr-i menkul olması şarttır. Gemilerde, taşınabilir mallarda, vakıf akarlarında, devlet arazisinde, emiri arazilerde ve bunların üzerindeki bina ve ağaçlarda şuf'a hakkı olmaz.

c) Şuf'a hakkı iddia edilen akar mal satıldığı zaman bitişiğindeki akar, şefi'in gerçek mülkü olmalıdır. Bitişik akardaki şahıs kiracı ise şuf'a hakkı iddia edemez.

d) Şuf'a hakkını gerekli kılan bitişik mülkün de akar olması şarttır. Bitişik arazi vakıf malı ya da emiri arazi olursa şuf'a hakkı iddia edilemez.

e) Üzerinde şuf'a hakkı iddia edilen akarın (meşfu'un), sahibi tarafından kesin satış ile elinden çıkmış olması lazımdır. Muhayyerlik şartı ile yapılan satışlar şuf'a hakkını gerekli kılmaz.

f) Meşfu' olan akarın şefi'a ait olması şarttır. Şefi', mülkünün bir kısmını sattıktan sonra, komşuluk iddası ile sattığı kısımda şuf'a hakkı iddia edemez.

g) Şefi'in yapılan satışa razı olmaması gerekir. Razı olursa şuf'a hakkı taleb edemez.

h) Şuf'a hakkı iddia eden şahısta hürriyet, akıl, büluğ, adalet ve müslüman olma şartı aranmaz.

ı) Bir akarın ortakları arasında taksim edilmesinden dolayı şuf'a geçerli olmaz. Bu taksim nedeniyle bitişik komşu durumuna geçen şahıs şuf'a hakkı iddia edemez.

Şuf'a hakkını taleb etme, sırasıyla şu üç yolun izlenmesiyle gerçekleşir:

1) Muvasebe: Şefi' satış akdini duyduğu zaman, "Ben satılan malın şefi'iyim" veya "Şuf'a hakkı olarak o malı isterim" demek.

2) Takrir ve ihşad talebi: Şefi' birinci ifadesinden sonra, "Bu akarı falan kimse satın almış, ben ise şu yönden (ortaklık-irtifak hakkındaki ortaklık- komşuluk) o malın şefi'iyim ve şuf'a talebinde bulunmuştum. Şimdi de istiyorum, şahid ol" demek.

3) Takrir ve işhad talebinden sonra hakim huzurunda dava talep etmek.

Bu sıralamaya göre talep hakkı kullanılmazsa şuf'a hakkı düşer. Müşterinin rızası ile teslim etmesi yahut hakimin hüküm vermesi üzerine şefi' olan kimse satılmış akara satış bedelini ödeyerek sahip olur. Malı görme muhayyerliği, maldaki ayıp muhayyerliği şuf'a hakkında da geçerlidir. Şuf'a hakkında müslüman ve zimmi eşittir. Bu hak varislere intikal etmez. (Ö. Nasuhi Bilmen, Hukuku İslamiyye ve Istılahat-r Fıkhıyye Kamusu, VI, 12, 131).

Bazı tasarruf ve davranışlar şuf'a hakkını düşürebilir. Satımdan sonra şefi'in açık bir ifade ile hakkında vazgeçtiğini söylemesi veya dalalet yoluyla anlaşılan bir irade şuf'a hakkından vazgeçmesi Şefi'in diğer Şefi'ler lehine hakkından vazgeçmesi şuf'a hakkını düşürür. Ayrıca Şefi'in malın sadece bir kısmına talip olması da onu bu hakkindan mahrum kılar. Ancak başka şefi'ler varsa bazı hukukçulara göre sadece kendi payına düşeni almayı istemesi bu hakkını düşürmez. Zira şefi' malın bir kısmının başkasına satılmasına rıza göstermesi türünün satışına razı olduğu hükmüne varılır. Dolayısıyla bütün hakkını kaybeder.

Cengiz YAĞCI

Bu bilgi faydalı oldu mu ?