Hatt-I Hümayün Nedir

1-)Alm. Schriftlicher Erlass(m) des Sultans. Fr. Ordre (m) écrit donné par le sultan. İng. Written command from the Sultan. Osmanlılarda padişahlar tarafından herhangi bir iş için çıkarılan yazılı emir. Hatt-ı Şehriyari ve Hatt-ı şerif de denilirdi.

Hat, Arapça yazı demektir. Hatları padişahlar kendi el yazıları ile yazdıkları gibi uzun olup da mabeyn katipleri tarafından yazılanlar da vardı. Her ne suretle olursa olsun padişah namına çıkarılan emirlerde hünkarın imzası bulunurdu. Osmanlı tarihinde padişahların bu yol ile emir vermeleri usulü, Sultan Üçüncü Murad Han zamanında başladı. Sultan Üçüncü Murad Han devrine kadar (1574-1595) vezir veya kazaskerlerin padişahların huzuruna kabul olundukları arz günlerinde, sadrazamlar tarafından kendilerine arz edilen meseleler hakkında padişah “olsun” veya “olmasın” diye şifahen düşündüklerini söylerler; Sadrazamlar bunu kağıtlara işaret ederek gerekeni yaparlardı.

Sultan Üçüncü Murad Han hükümdar olduktan sonra hatt-ı hümayunu bizzat kendisi yazdı.

Osmanlı sultanlarının dört çeşit hatt-ı hümayunları olurdu: 1) Enderun-ı Hümayun nakil ve tayinleri ile Enderun’dan dışarı bir hizmet verilme hakkındaki yazılar. 2) Herhangi bir mesele hakkında veziriazamların arzlarına karşı bizzat padişah tarafından yazılan mütalaa, 3) Herhangi bir mesele hakkında padişahın veziriazama doğrudan doğruya emir vermesi veya kendisinden bir mütalaa istemesi, 4) Ehemmiyetli bir iş için divan-ı hümayundan çıkmış tuğralı fermanın üstüne padişah tarafından yazılan hatt-ı hümayun. Bu hatt-ı hümayunlu fermanlar, en geçerli fermanlardı. Kendisine gönderilenler için en büyük iltifat sayılırdı.

Padişahların hatt-ı hümayunları talik, talik kırması, nesih ve rik’a ile yazıldığı halde Sultan İkinci Mahmud’dan sonra yalnız rik’a ile yazılmıştır. Osmanlı padişahları arasında hatt-ı hümayunları yazı bakımından en güzel olan, Sultan Üçüncü Ahmed’dir. Sultan Üçüncü Mehmed’in talik kırması yazısı hem güzel, hem işlektir. Sultan Abdülaziz Han’ın ve son padişahların yazıları umumiyetle işlek ve okunaklıdır. Sultan Beşinci Murad ile Sultan Vahideddin’in yazıları diğerlerinden daha güzeldir. Tanzimata kadar hatt-ı hümayunlar, reisül-küttaba (baş katibe) teslim edilirdi. Her aya ait olan hatt-ı hümayunlar bir torbaya konulur ve üzerleri mühürlenirdi. Sonra bunlar muhafaza altına alınır saklanırdı. Günümüzde Topkapı Sarayı Arşivi ile Başbakanlık Osmanlı Arşivinde bulunmaktadır.

Bu bilgi faydalı oldu mu ?