Havaıc-I Aslıyye Nedir

1-)HAVÂİC-İ ASLİYYE



Hacet, çoğulu Havalic; ihtiyaç. Asli; temel, esas. Hacet-i asliyye; temel ihtiyaç demektir. Bir zekat terim olarak; zekattan muaf tutulan ve bir kimsenin kendisi ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin temel ihtiyaç maddelerini teşkil eden şeylerdir. Zekat yükümlüsü hür, müslüman, akıl-baliğ ve nisap miktarı mala sahip olan kişidir. Nisap miktarı, asli ihtiyaçların dışında hesaplanır. Ayrıca zekat yükümlüsü olacak kimsenin mala tam malik olması, malda alış-veriş veya doğurmakla nema (gelişme-çoğalma) kabiliyetinin bulunması, malın temel ihtiyaç maddelerinden fazla olması ve nisap miktarına ulaşması da gereklidir (Yusuf el-Kardavi, İslam Hukuku'nda Zekat, Terc. İbrahim Sarmış İstanbul 1984, c. I, s. 134-168).

Kişiyi zekat yükümlüsü haline getiren nisap miktarı malın üzerinden bir yıl geçmesi lazımdır. Hadiste: "Kim servet elde ederse, zekat bir yılın geçmesiyle farz olur" (Tirmizi, Mişkat, 6).

Temel ihtiyaç ve yıllık zorunlu harcamalar zekattan muaftır. Buna geçim indirimi de denilebilir. Bu geçim indirimi için, para yerine belli ihtiyaç maddeleri geçtiğinden mal sahiplerinin mağduriyeti sözkonusu olmaz. Çünkü bir kimse önce temel ihtiyaç maddeleri ve borçları düşürdükten sonra geri kalan altın, gümüş, ticaret eşyası veya nakit para nisap miktarını aşar ve üzerinden de bir yıl geçmiş olursa zekat farz olur.

Âyette; "Sana, neyi fakirlere harcayacaklarını sorarlar; de ki; artan malı verin"(el-Bakara, 2/219) buyurulur. İbn Abbas, artan malın, "Aile fertlerinin ihtiyaçlarından arta kalanı" olduğunu belirtir (İbn Kesir Tefsiri, Mısır (t.y.), I, s. 255-256) Elmalılı, ayetteki "arta kalanı infak ediniz" hükmünün şu anlama geldiğini belirtir: "Malınızın temel ihtiyaçlarınızdan fazlasını infak ediniz. Meşru yoldan mal kazanınız ve bu maldan kendinizin ve aile fertlerinizin zorunlu ihtiyaçlarından fazlasını hayır için harcayınız. Çeşitli ayetlerde belirtildiği üzere karı, küçük çocuklar, fakir durumdaki ana-baba, dede ve nineler aile ferdidir. Bunların nafakası, bir kimsenin kendi nafakası kabilindendir. Bu yüzden hayır yapacağız diye kendinizi ve aile fertlerini nafakasız bırakmak caiz olmaz" (Elmalılı, Hak Dini Kur'an Dili, İstanbul 1960, II, s. 767).

İşte bir kimsenin zekat yükümlüsü olması için kendisinin ve yukarıda belirtilen aile fertlerinin bir yıllık temel ihtiyaçlarını karşılayacak mali güce sahip olması, ayrıca nisap miktarı mala da bir yıl süreyle malik bulunması gerekir. Altının zekat nisabı 80 gr. gümüşün 640 gr. olup, nakit para veya ticaret mallarının nisabı da bunlardan birisi esas alınarak belirlenir. Nakit para veya ticaret malı nisabı aşınca, nisap miktarı da eklenerek kırkta bir zekata tabi olur.

Hadiste, "Ancak zengin olan, sadaka ile yükümlüdür", başka rivayette, "Zenginden başkası sadaka (zekat) ile yükümlü değildir" (Ahmed b. Hanbel, Müsned, H. No: 7155).

Hz. Peygamber bir kimseye şöyle demiştir: "Sadaka vermekte önce kendinden başla; eğer senin ihtiyacından bir şey artarsa onu çoluk çocuğuna harca; eğer bundan da birşey artarsa yakınlarının muhtaçlarına harca; yakınlarına harcadıktan sonra birşey artarsa onu da sırayla yakınlık derecesine göre sağına soluna, önüne arkana (çevrendekilere) harca" (Müslim, c. II, s. 692, H. No: 997)

Buna göre temel ihtiyaç maddeleri ve ailenin bir yıllık zaruri ihtiyaçları zekattan muaftır. Hadiste: "Müslümana atı ve kölesinden dolayı zekat yoktur" (Buhari, II, s. 121; Müslim, II, s. 676) buyurulur. Bunun dışındaki temel ihtiyaçlar isim olarak nass'larda yer almamış, ancak bu konuda "ma'ruf=bilinen, örfleşen, devirlere göre asli ihtiyaç sınıfına giren şeyler" esas alınmıştır.

Asli ihtiyaçlar şöylece sıralanabilir:

1) Bir kimsenin ömür boyu içinde oturacağı evi, bağ, bahçe ve tarlası.

2) Binek ve koşum hayvanları, otomobil, servis arabası, traktör, su motoru, meslek ve sanatını ifa için kullandığı makine, tezgah, fabrika vb. aletler. Bunlar geliri üzerinden zekata tabi olur.

3)Örfe uygun giyim ve ev eşyası. Halı, kilim, altın ve gümüş olmayan yemek takımları, koltuk, çamaşır makinesi, buzdolabı, televizyon, radyo vb. elektronik aletler.

4) İlim adamlarının kütüphanesi.

5) Kendisinin ve bakmakla yükümlü öldüğü kimselerin bir yıllık yeme, içme, giyim vb. harcamaları.

6) Nisap miktarına ulaşmayan ve ticaret için kullanılmayan süs ve zinet eşyası.

İbnü'l-Hümam bunları "oturulacak ev, giyilecek elbise, ev eşyası, binilecek hayvanlar ve kullanılan silahlar için zekat yoktur" (Fethu'l-Kadir, I, 487) şeklinde özetler.

Hamdi DÖNDÜREN

Bu bilgi faydalı oldu mu ?