Malı Değerinin Çok Üstünde Satmak Nedir

1-)

Alış-verişte büyük aldatma anlamında kullanılan bir İslam hukuku terimi. Gabn; aldatmak, eksiltmek anlamındadır. İslam hukukçuları bu kelimeyi genelde hususi akitlerde anlaşma zamanında akitte her iki tarafın bedelinin birbirine eşit olmadığım, diğer bir ifadeyle, satıcı veya müşteri aleyhine meydana gelmiş olan bir aldanmayı ifadede kullanmaktadırlar.

Gabn, "gabn-i fahiş" ve "gabn-i yesir" olmak üzere iki çeşittir. En genel anlamda, gabn-i fahiş "normalden fazla aldanmayı", gabn-i yesir de

"olağan ve basit aldanmayı" ifade eder. Azlık ve çokluk izafi olduğu için, İslam hukukçuları, hangi aldanmanın gabn-i fahiş, hangisinin gabni yesir olduğunu mümkün mertebe kesin bir ölçüye bağlamaya gayret sarfetmişlerdir. Ancak, İslam hukuk ekollerinin gabn-i fahişi tesbit ölçüleri birbirinden farklı olduğu için, gabn-i fahiş ve gabn-i yesir anlayışları da büyük ölçüde farklılık arzeder.

Hanefi ekolünde, en genel tarifiyle gabn-i fahiş; "herhangi bir malı, o malın fiyatı hakkında, bilirkişilerin tesbit ettiği tahmini fiyattan oldukça fazla bir fiyatla satma ya da satın alma durumu"; gabn-i yesir ise, "bir malı, bilirkişilerin tahmin sınırları içerisinde kalan bir fiyatla satma ya da satın alma durumudur." Mesela; bir mal yüz lira üzerinden satın alınmış, daha sonra, bilirkişilerin görüşüne başvurulmuş, bilirkişilerin bir kısmı sözkonusu malın değeri hakkında, bu mal ancak altmış lira eder; bir kısmı, elli lira eder; diğer bir kısmı ise, bu mal ancak yetmiş lira eder derse bu durumda, o malın yüz liraya alınması durumunda gabn-i fahiş sözkonusu olur.

Şafii ekolünde ise, gabn-i fahiş; bir malın, kendine denk bir malın fiyatından (semen-i misil) daha fazla bir fiyata satın alınması durumunda sözkonusu olur. Bir malın aynısı veya yakın benzeri piyasada yüz liraya satılıyorsa, o malı yüzyirmi liraya satın almak gabn-i fahiştir.

Maliki ekolünde de, gabn-i fahişin ölçüsü, genelde aldanmanın, malın değerinin üçte biri nisbetinde veya bundan daha fazla olması olarak tesbit etmiştir (İbn Cüzey, el-Kavaninu'l-Fıkhiyye, Beyrut (t.y.), s. 177.)

Mecelle'de gabn-i fahişin ölçüsü malların çeşidine göre ayarlanmıştır. Buna göre, menkul ticaret mallarında %5 veya daha fazla; hayvanda % 10 veya daha fazla; gayr-i menkulde %20 veya daha fazla aldanma gabn-i fahiştir (Mecelle, md.165). Bu oranlama malın gerçek değerine göre yapılacaktır.

Gab-i fahişin akitlerin sıhhatine etkisine gelince; İslam hukukunda kar yasaklanmadığı için, hukuki ehliyete sahip kişilerin yaptıkları karşılıklı borç yükleyen (muavazalı) akitlerde, akdi yapan kişilerin (taraflar) elde ettikleri yararların farklı olması, genel anlamda meşru görülmüştür. Bu yüzden, normal sınırlar çerçevesinde cereyan eden bu yarar farklılığına müdahale edilmemiştir. Ancak bu serbestliğin kötüye kullanılması (hile, tağrir) ve insanların ihtiyaçlarının ve saflıklarının istismar edilmesi durumunda sözkonusu haksızlığı kaldırmak için hukuki hayata müdahale edilmiştir. Şöyle ki; alım-satımda, kasden aldatma (tağrir) amacı olmaksızın, gabn-i fahişin sözkonusu olması durumunda, aldanan taraf gerek satıcı gerekse müşteri olsun akdi feshedemez. Bunun istisnası yetim malıdır. Kasden aldatma amacı olmasa bile, yetim malı gabn-i fahişle satılırsa, yetimin haklarını korumak bakımından bu akdin feshedilmesi gerekli görülmüştür. Kamu malları da aynı hükme tabidir (Mecelle, md. 356).

Ancak, akdin taraflarından biri diğerini aldatmak suretiyle, alım-satımda gabn-i fahiş sözkonusu olursa aldanan taraf (mağbun) alım-satımı feshetme hakkına sahiptir. Bu fesih hakkına "gabn ve tağrir muhayyerliği" denilir (Mecelle, md. 357; geniş bilgi için bkz. İbn Âbidin, Muhammed Emin, Tahbiru't-Tahrir, fi İbtali'l-Kada bi'l-Feshi bi'l-Ğabni'l-Fahiş bila Tağrir, Resailu İbn Âbidin, II, 66-82).

Bu bilgi faydalı oldu mu ?