Mevkuf Hadis Nedir

1-)MEVKUF HADİS



Sahabelerden rivayet edilen söz, fiil ve takrirler. Bu terim, fıkıh ve kıraat ilminde farklı istilahi kullanımlara sahiptir. Mevkuf hadislerde isnad Rasulullah (s.a.s)'e ulaşmaz; sahabide son bulur. Mesela: Ravinin "İbn Abbas şöyle dedi" veya "Ali b. Ebi Talib şöyle yaptı" yahut ta "Ebu Bekr'in önünde şöyle yapıldı da o buna ses çıkarmadı" demesi yapılan rivayetin merfu' olmadığını ve mevkuf olarak nakledildiğini gösterir. Bazan da ravi; "İbn Abbas'dan mevkuf olarak rivayet edildi" diyerek hadisin mevkuf olduğunu tasrih eder (et-Tehanevi, KeşŞaf Istılahati'l-Funun, İstanbul 1984, II,1500; Suphi es-Salih Hadis İlimleri ve Istılahları, Ankara 1981, 175).

Rasulullah (s.a.s)'den sadır olan söz, fiil ve takrir'i mevkuf hadiste Sahabi yapmaktadır. Büyük bir Sahabi dahi olsa bir kimsenin sözlerinin Rasulüllah (s.a.s)'den gelen hadislerin seviyesinde addedilmesi imkansızdır. Rasulullah (s.a.s)'e ref' edilen hadislerde bir kutsiyet vardır. Çünkü Allah Teala O'nun hakkında şöyle buyurmaktadır:

"O kendi arzu ve hevasından konuşmaz. Onun her konuştuğu, Allah tarafından vahyedilen bir vahiyden başka bir şey değildir" (en-Necm, 53/3-4).

Bazı muhaddisler, bu durumu göz önüne alarak mevkuf hadisleri. zayıf hadislerden saymışlardır. Ancak, sırf bu sebepten dolayı, mevkuf hadise zayıf denilmesine itiraz edenler olmuştur. Onlar bu itirazlarını hiç bir sahabinin Rasulullah (s.a.s)'dan sadır olduğuna bizzat kanaat getirmeden, dine taalluk eden konularda ne bir şey söylemesi ne yapması ve ne de yapılanı tasvip etmesinin imkansız olduğunu ileri sürerek cevap vermişlerdir (Suphi es-Salih, a.g.e., 174). Mevkuf bir hadis şartları taşıdığında, sahihtir veya hasendir dendiği zaman Rasulullah (s.a.s)'a ait olmayan bir hadis ona atfedilmiş olmaz. Çünkü hadisin rivayet şekli onun Sahabiye ait olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

Sahabilerin Vahyin indirilişi esnasındaki konumları, onlardan sahih olarak rivayet edilen mevkuf hadislerin, çoğu zaman amel etmeye elverişli olduklarını te'yid etmektedir. Bu duruma göre Abdullah İbn Mes'ud'tan mevkuf olarak rivayet edilen "Bir müneccime veya kahine giderek onun söylediklerini doğrulayan kimse Hz. Muhammed (s.a.s)e nazil olanı inkar etmiş demektir" gibi haberler, amel edilmesi caiz olan haberlerdir. Bununla birlikte İsrailiyyat türü nakillerine tesadüf edildiği için Ka'bul-Ahbar, Abdullah b. Selam ve Abdullah b. Amr el-Âs'ın mevkuf hadisleri ihtiyatla karşılanmalıdır. Onlardan kıyamet alametleri ve ahir zaman fitneleri hakkında nakledilen hadislerin çoğu mevzu olmamakla birlikte zayıftırlar. Görüldüğü gibi hadisin zayıf oluşu mevkuf olmasından değil; ondaki şaz, illet ve iztırab gibi durumlardan kaynaklanmaktadır (Suphi es-Salih a.g.e., 176).

Bazı muhaddisler Sahabi tefsirlerinin tamamını merfu tutarken, diğer bazıları da nuzul sebeplerine dair olayların dışında mevkuf olduklarını söylemişlerdir (et-Tehanevi, a.g.e., II, 1500). Sahabi tefsirlerinin tamamını merfu saymak doğru değildir. Çünkü müfessir sahabiler tefsirlerde içtihat etmiş; diğer bazı konularda ve furu'da da aralarında ihtilafa düştükleri görülmüştür. Bir kısmının ise tefsirlerine İsrailiyyat türü haberleri karıştırdıkları da görülmüştür (Suphi es-Salih, a.g.e, 176).

Mevkuf tabiri bazı maktu' hadislerin rivayetlerinde de kullanılmaktadır. Ravinin "ARAPÇA" (falan kimse hadis isnadında Zühri'de durdu) demesi hadisin mevkuf olduğunu göstermez. Çünkü, Zühri sahabi olmayıp tabiindendir. Dolayısıyla bu tür rivayetler maktu'durlar.

Fakihlerin mevkuf hadisi hüccet almadaki görüşleri birbirinden farklıdır. Mevkuf ve maktu' hadisleri Rasulullah (s.a.s)'ın sünnetinin farklı bir şekilde devamı kabul ettiği için İmam Malik, rivayetini sahih gördüğü mevkuf ve maktu' hadislerle ihticac etmeyi ihmal etmemiştir. Ayrıca Rasulullah (s.a.s)'ın sünnetinin ameli rivayeti kabul ederek Medinelilerin amelini fıkıh usulunde müstakil bir delil alması onun, bu haberlere verdiği önemi gösterir (bk. Maliki Mezhebi Mad.).

Ömer TELLİOĞLU

Bu bilgi faydalı oldu mu ?