Mudarebe (Emek-Sermaye Ortaklıgı) Nedir

1-)

Arapça "durb" kökünden mufaale vezninde bir mastar olup, kök anlamı; gitmek, uzaklaşmak, rızık peşinde koşmak demektir. Bir terim olarak; bir taraftan sermaye, diğer taraftan işletme olmak üzere oluşturulan emek-sermaye ortaklığını ifade eder. Sermaye sahibine"rabbü'l-mal", işletmeciye ise "mudarib" denir.

Asr-ı saadette İslami ticaret ortaklıkları kurum halini alırken, Irak ekolü emek-sermaye ortaklığına Kur'an'daki kök anlamı (el-Müzzemmil, 73/20) ve medaribi esas alarak "mudarebe"; Hicaz ekolü ise sermayenin işletmecinin tasarrufuna havale edilmesine bakarak "mukaraza" veya "kıraz" adını vermiştir (es-Serahsi- el-Mebsut, Beyrut, t.y., XXII, 17, 21, 24; el-Kasani, Bedayiu's-Sanayi', Beyrut 1394/1974, VI, 79, 80; Mecelle, Madde, 1404).

İslam'da mudarebe ortaklığı uzun veya kısa vadeli her çeşit krediyi sağlamak için elverişli bir yöntemdir. Toplumda, elinde büyük meblağlara ulaşan nakit parası olan bir çok kimse bunu işletmek, ticari bir işte kullanmak ister. Ancak bilgisi, tecrübesi veya sağlığı elverişli olmadığı için bu arzusunu gerçekleştiremez. Yine toplumda bilgili, yetenekli ve ticaret işine yatkın bir çok kimse de sermaye yokluğundan dolayı ticarete atılamaz. İşte, mudarebe, birbirine muhtaç olan bu iki unsuru bir araya getirir ve iki taraf da bundan karlı çıkar. Toplumda muattal kalan sermayeler ve iş bulamayan kabıliyetler değerlenmiş olur. Bu çeşit ortaklık güvene dayanır.

Mudarebe; Kitap, Sünnet ve İcma delillerine dayanır.

Kur'an'da şöyle buyurulur: "Allah diğer bir kısım insanların yeryüzünde kendi lütfundan rızık aramak üzere yolculuk yapacaklarını bilir" (el-Müzzemmil, 73/20); "Cum'a namazı kılındığı zaman, yeryüzünde dağılınız ve Allah'ın lütfundan rızık arayınız" (el-Cum'a, 62/10); "Hac mevsiminde, ticaret yaparak Rabbinizin lütfundan rızık istemenizde size bir sakınca yoktur" (el-Bakara, 2/198). Bu ayetlerin genel anlamı sermayenin mudarebe yoluyla işletilmesini de kapsamına alır.

Abdullah b. Abbas (r.a)'ın şöyle dediği nakledilmektedir; "Efendimiz Abbas b. Abdulmuttalib (ö.32/652) mudarebe için sennaye verdiği zaman, işletmeciye bu sermaye ile deniz yolculuğuna çıkmayı, bir vadide konaklamayı ve canlı hayvan ticareti yapmayı yasaklardı. Eğer bu şartlara uymazsa ana parayı tazmin edecekti. O'nun mudarebe sözleşmesine koyduğu bu şartlar Hz. Peygamber'e ulaşmış ve O, buna icazet vermiştir" (el-Heysemi, Mecmau'z-Zevaid IV,161). Hz. Muhammed'e risalet gelince, toplumda mudarebe uygulaması devam ediyordu. O, bu uygulamayı takrir buyurdu (es-Serahsi, a.g.e., XXII, 19).

Bir sahabe topluluğu yetimlere ait nakit paraları mudarebeye verip işletmişlerdir. Hz. Ömer (ö. 23/643). Hz. Osman (ö. 35/655). İbn Ömer (ö. 73/692) ve İbn Mes'ud (ö.32/652) bunlardandır. Kendi devrinde, bunlara karşı çıkan olmadığı için, bu konuda icma meydana gelmiştir (el-Kasani, a.g.e., VI, 79; el-Baci, el-Münteka, V, 151; ez-Zeylai,Nasbu'r-Raye,IV,113). Diğer yandan Hz. Ömer devrinde Irak'tan beytü'l-mal'e ait paranın Hicaz'a mudarebe yoluyla gönderildiği bilinmektedir (es-Serahsi, a.g.e., XXI, 18; el-Kasani, a.g.e., VI, 60).

Kasım b. Muhammed (ö.102/720) şöyle demiştir: Bizim Hz. Aişe nezdinde bir sermayemiz vardı. O, bunu mudarebe yoluyla işletmeye verirdi. Allah O'nun gayreti sebebiyle sermayemizi bereketli kılıyordu (es-Serahsi, a.g.e., XXI, 18).

Mudarebenin rükünleri icab ve kabuldür. Bu akit "mudarebe, mukaraza, kıraz, muamele" veya bu anlamı ifade eden sözcüklerle meydana gelir. "Şu sermayeyi al, mudarebe yoluyla işlet, karı aramızda şu şekilde paylaşırız" teklifini, mudaribin kabul etmesiyle akit oluşur. Sermaye mudaribin elinde nakit para olarak bulundukça emanet sayılır. Mala yatırım yapılınca, mudarible sermaye sahibi (rabbul-mal) arasında vekalet ilişkisi doğar; kar meydana gelince de, kar üzerinde ortaklık söz konusu olur (es-Serahsi, a.g.e., XXI, 19; el-Mevsıli, el-İhtiyar, III, 19, 20; el-Kasani, a.g.e., VI, 87; Mecelle, mad. 1405, 1413).

Bu bilgi faydalı oldu mu ?