Tezkire Nedir

1-)Alm. 1. Biographienwerk (n), 2. Vermer (m), 3. Bescheinigung, Schein (m), Fr. 1. Livre (m) de biographies, 2. Billet (m), 3. Permis (m), officiel, İng. 1. Biographical memoir, 2. Short note or letter, 3. Official certificate, 4. Soldier’s discharge papers. Çeşitli kimselerin biyografilerini veren kitap. Kısa pusula. Herhangi bir iş için izin verildiğini bildiren hükümetin verdiği kağıt. Askerin görevini bitirdiğini terhis olduğunu bildiren belge. Özellikle şairlerin hayatlarıyla şiirlerinden söz eden eser. Bunlardan başka manalara da gelen bu kelimenin günümüzde kullanılışı çok azalmış ve daha çok izin tezkiresi, mazeret tezkiresi, terhis tezkiresi gibi bazı resmi belgelerin adlarında veya “tezkire almak, tezkiresini eline vermek” gibi sözlerde kalmıştır. Kelimenin halk arasındaki kullanılışı daha çok tezkere veya teskere şeklindedir.

Tezkire kelimesi, eski kültürümüzde tarihi ve edebi bir terim olarak da kullanılmaktadır. İslamiyetin kabulünden 19. asır sonlarına kadarki kültür hayatımızda, din-tasavvuf, fen, sanat ve bilhassa edebiyat sahasında tanınmış şahısların hayatlarından ve eserlerinden söz eden biyografik eserlere tezkire denir. Bu eserleri “alimler ve şairler ansiklopedisi” şeklinde tarif etmek de mümkündür.

Şairleri anlatan eserlere tezkiretü’ş-şuara (şairler tezkiresi veya tezkire-i şuara), veli denilen Allah dostlarını ve menkıbelerini anlatan eserlere ise tezkiretü’l evliya (veliler tezkiresi) adı verilir. Bunlar kadar yaygın olmamakla beraber daha başka mesleklere ait biyografilere de bu isim verilirdi. Tezkire-i ilmiye (alimler tezkiresi), tezkiretü’l-hattatin (hattatlar tezkiresi) gibi. Araplar, bu tür kitaplara tabakat adını verdiler. Tezkire, bunun Türkler ve İranlılar tarafından kullanılan adıdır. Sonraları bunlara tercüme-i hal de denmeye başlanmıştır.

Tezkire kelimesinin asıl kullanılış yeri şair biyografileridir. Şair tezkireleri veya kısaca tezkireler, gerek kendi asırları gerek günümüz için sade bir biyografi olmaktan öte bir mana ifade ederler. Bu eserler o devrin şairlerini, edebiyatçılarını toplu ve müstakil olarak içine alan yegane eserlerdir. Tezkirelerin gayesi devrin şair ve edebiyatçılarını tanımaktır.

Tezkire yazarları, eserlerine aldıkları şairlerin hayatlarında bu hayatın çeşitli teferruatına, fiziki ve ruhi görünümlerine hatta içinde yetiştiği sosyal ve edebi çevreye kadar inmeye çalışırlar. Aynı zamanda şairin sanat yönüne, şairlik gücüne ve hususiyetine, çevresiyle olan çeşitli sanat münasebetlerine, eserlerinin değerine, bunlardan seçilmiş örneklere en az hayatı kadar yer verir, değerlendirmede bulunurlar. Bu yönleriyle tezkireler, edebiyat, tarih ve tezkireciliğimizin en kıymetli kaynaklarıdır.

Tezkireler, başlangıçtan tezkirenin yazıldığı tarihe kadar yaşayan şairleri bütünüyle verirler. Bu eserler için başlangıç 13. asra kadar inebilir. Tezkirelerin bazıları şairleri elifba sırasına göre, bazıları da belli zaman aralıklarına göre grup grup ele alır.

Türk edebiyatında otuz kadar şair tezkiresinin varlığı bilinmektedir. İlk Türk tezkirecisi 15. asrın büyük Çağatay şairi Ali Şir Nevai’nin, Mecalisü’n-Nefais adlı eseridir. Osmanlı sahasında ilk tezkireyi Edirneli Sehi Bey yazmıştı. İsmi Heşt Behişt’tir.

Başlıca tezkireler, yazarları ve yazılış tarihleri:

On altıncı asır:

Heşt Behişt (Sehi Bey-1538)

Latifi Tezkiresi (Latifi-1546)

Meşair-üş-Şuara (Âşık Çelebi-1563)

Kınalızade Tezkiresi (Kınalızade Hasan Çelebi-1585)

On yedinci asır:

Riyazü’ş-Şuara (Riyazi-1592)

Zübdetü’l-Eş’ar (Âsım-1675)

Teşrifatü’ş-Şuara (Güfti-1677)

On sekizinci asır:

Safai Tezkiresi (Safai-1721)

Nuhbetü’l-Âsar (Beliğ-1721)

Adab-ı Zurefa (Ramiz-1783)

Mir’at-ı Şiir (Âkif-1789)

Bu bilgi faydalı oldu mu ?