Ibn Kesır Nedir

1-)İBN KESİR



İslam ilimlerinin bir çoğunda meşhur ve büyük söz sahibi olan alimlerden birisi. İmaduddin Ebu'l-Fida İsmail İbn Ömer İbn Kesir. Dımaşk civarındaki Busra'nın Mecdel köyünde 701/1301'de dünyaya geldi. Bu yüzden el-Busravi ve ed-Dımaşki nisbeleri de vardır. Küçük yaşta babasını kaybettiğinden onun terbiye ve yetiştirilmesi (ö. 742/341)'dir. Bu hocası ile uzun müddet çalışmış ve O'nun kızı ile büyük kardeşi Abdulvehhab meşgul olmuştur.

İlk tahsilini köyünde yaptıktan sonra Şam'a gelmiş ve tahsiline burada devam etmiştir. Hocaları arasında Burhanuddin el-Fezari (ö. 729/1329), İbn Kadı Şihne (ö. 726/1326), İshak el-Âmidi (ö. 725/1325) sayılabilir. Hadis sahasında üstadı Ebu'l-Haccac el-Mizzi (ö. 742/1341)'dir. Bu hocası ile uzun müddet çalışmış ve onun kızı ile evlenmiştir. Bu arada Takıyyuddin ibn Teymiyye (ö. 728/1328)'den çok şeyler öğrenmiş ve onu müdafaa etmiş, onun fetvaları ile amel edip fetva vermiş, bu yüzden bir çok tenkidlere de uğramıştır. Bu arada Karafi, Debusi Urani ve Huteni gibi alimlerden icazet almıştır.

Birçok ilimde derinleşmiş ve eserler vermiştir. O bir tarihçi, bir hadis, bir fıkıh, bir tefsir alimidir. Yazdığı eserler, kendisi hayatta iken meşhur olmuş ve takdir görmüştür. Hal tercümesi (Tabakat) kitaplarında ondan büyük bir övgü ile söz edilir (bk. Zehebi, Zeylu Tabakatu'l-Huffaz, s. 57-59; Suyuti, Tabakatu'l-Huffaz, Kahire 1973, s. 53, 529; Davudi Tabakatu'l-Müfessirin, Kahire 1972, I, 110-111; İbnu'l-İmad el-Hanbeli, Şezeratu'z-Zeheb, Beyrut (t.y.) VI, 231, 232; ibn Hacer, ed-Dureru'l Kamine, Beyrut (t.y.) I, 374).

Şam'ın meşhur medreselerinde müderrislik yapmış; Zehebi (ö. 748/ 1347)'nin vefatıyla onun yerini Ümmu Salih medresesi şeyhliğine, Subki (ö. 771/1370)'nin vefatı üzerine de Eyrefiyye Daru'l-Hadis Medresesinin şeyhliğine gelmiştir. Yetiştirdiği talebesi içinde meşhur hadis alimi Şihabeddin İbn Hicci, Hafız Ebu'l Mehasin el-Hüseyni ve İbn Hacer el-Askalani sayılabilir. Ömrünün sonlarına doğru gözlerini kaybetmiş, 774/1373 yılında 74 yaşında iken Şam'da vefat etmiş ve hocası İbn Teymiyye'nin yanına defnedilmiştir (İsmail Cerrahoğlu, Tefsir Tarihi, Ankara 1988, II, 206-210; Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük Tefsir Tarihi, Ankara 1960, II, 392-393; Muhammed Hüseyn ez-Zehebi, et- Tefsir ve'l Müfessirun, Kahire 1976, I, 242-243).

Telif etmiş olduğu birçok risale ve kitaptan önemli olanları şunlardır:

1. el-Bidaye ve'n-Nihaye: Yaradılıştan başlayarak 767/1366 senesine kadar olayları anlattığı tarihe dair eseridir. İslam Tarihinin ana kaynaklarından sayılır.

2. Camiu'l-Mesanid: Ahmed ibn Hanbel'in Müsnedi, el-Bezzar, Ebu Ya'la ve İbn Ebi, Şeybe'nin eserlerini el-Kutubu's-Sitte'ye ilave ederek topladığı hadise dair eseridir. Bu eserini bablara göre tertip etmiştir.

3. el-Baisu'l-Hasis: İbnu's-Salah'ın Ulumu'l-Hadis adlı eserinin muhtasarıdır.

4. et-Tekmil fi Ma'rifeti's-Sikat ve'd-Duafa ve'l-Mecahil.

5. Tabakatu'ş-Şafiiyye.

6. Menakıbu'l-İmam eş-Şafii.

7. Edillelu't-Tenbih fi-Fıkhı'ş-şafiyye. Bu eserini gençliğinde, telife ilk başladığı sıralarda yazdığı nakledilir.

8. el-İctihad fi Talebi Fadli'l-Cihad: yazma halindeki bu eserin bir nüshası İstanbul Köprülü kütüphanesinde 234 numaradadır.

9. Muhtasaru İbnu'l-Hacib.

10. Ehadisu't-Tevhid ve'r-Redd ale'ş-Şirk.

11. Müsnedu'ş-Şeyhayn: Hz. Ebu Bekr ve Hz. Ömer'in rivayet ettikleri hadisleri toplayan bir hadis mecmuasıdır.

12. Fedailu'l-Kur'an ve Tarihu Cem'ihi: Kur'an'ı Kerim'in faziletine dair hadisleri topladığı bir risale olup tefsirinin bir tekmilesi mahiyetindedir.

13. Şerhu'l-Buhari: imam Buhari'nin el-Cami's-Sahih'ini açıkladığı bu eserini tamamlayamamıştır.

14. Tefsiru'l-Kur'ani'l-Azim: Taberi'nin tefsirinden sonra ikinci kaynak kabul edilen bu eseri rivayet tefsiri metoduyla yazılmış tam bir tefsirdir:

Tefsiru'l-Kur'ani'l-Azim

İbn Kesir bu tefsirinde oldukça uzun bir mukaddime ile başlar. Bu mukaddimede Kur'an ve tefsirle ilgili birçok meseleyi ele alır. Tefsir ilminin yüce bir ilim olduğunu, ona olan ihtiyacı belirtir. Tefsir ilminin yüce bir ilim olduğunu, ona olan ihtiyacı belirtir. Kur'an'ı tefsir etmenin en güzel yolunun "Kur'an'ın yine Kur'an ile tefsiri" olduğunu söyler. "Kur'an'ı Kur'an ile tefsir etmekten aciz kalırsan onu sünnet ile tefsir etmen gerekir. Çünkü hadis Kur'an'ı açıklayıcı ve izah edicidir... Aradığımız ayetin tefsirini ne Kur'an'da, ne de hadiste bulamazsak bu konuda sahabenin sözlerine başvururuz." der. İsrailiyyet ve İsrailiyyat'ın bu ümmete verebileceği zararlar konusunda okuyucu ikaz eder. Sahabeden sonra rey ve tefsirlerine itimat edebilecek tabiun ve tebe-i tabiin alimlerinin isimlerini verir. Kur'an'ı kendi reyi ile tefsir konusuna açıklık getirir, bu konudaki müsbet ve menfi görüşlere nakleder, sonra da Kur'an hakkında genel bir takım bilgilere yer verir.

Bu mukaddimeden de anlaşılacağı üzere ibn Kesir tefsirinde rivayete önem verir ama dirayet tefsiri yönünü de ihmal etmez. Tefsirde, hadis ravilerinin kritiği olan "cerh ve ta'dile" özen gösterir. Bu hususta hocası el-Mizzi'nin görüşlerine büyük değer verir.

İbn Kesir bu eserinde, tefsirin en güzel yolu olan Kur'an'ı Kur'an ile tefsir etme yolunu tercih etmiş buna ayrı bir önem vermiştir. Bir ayet veya ayet topluluğunu verdikten sonra bunları zahiri mana açısından basit ve anlaşılır ifadelerle kendisi izah eder. Bundan sonra öncelikle bu ayetleri tefsir eden diğer ayetleri zikredip bunlar arasındaki münasebete işaret eder. Daha sonra Hz. Peygamber'den, sahabe ve tabiunun ileri gelenlerinden nakillerde bulunur, bir ayetin tefsiri hakkındaki değişik görüşleri zikrederek bunları değerlendirir, aralarında tercihler yapar. Rivayetleri senetleri ile birlikte sahih olanları ile illetli veya zayıf olanlarını ayırdeder.

İbn Kesir bu tefsirinde İbn Cerir et-Taberi* (ö. 310/923). İbn Ebi Hatim (ö. 327/938), İbn Atıyye (ö. 541/ 1147) gibi kendisinden önceki birçok mufeshirin tefsirlerinden, hadis sahasında da Ahmed ibn Hanbel'in Müsned'inden çokça nakillerde bulunur. Ancak Taberi'nin tefsirinde rastlanan zayıf rivayetler İbn Kesir'de yer almaz.

İbn Kesir'in tefsirinin rivayet tefsirleri içinde mümtaz bir mevkide olmasını sağlayan en önemli özelliklerinden biri de onun, birçok tefsir aldıkları israiliyyat konusundaki hassasiyetidir israiliyyata sırf tenkidini yapmak ve bu haberlerin kaynaklarını belirtmek sonra da müslümanları bu tür rivayetlerden koruyup sakındırmak için eserine dercetmiştir.

Biraz önce de belirttiğimiz gibi bu tefsir bir rivayet tefsiri olması yanında dirayeti de ihmal etmemiş ve bu arada fıkhi ve kelami konulara da yeteri kadar yer vermiştir. Tefsirde itikadi yönden İmam Eş'ari'nin, fıkhi yönden ise İmam Şafii'nin görüşleri tercih müdafaa edilmiş; ayetlerden bu iki imamın görüşlerini teyit eden manalar, bu iki imamın mezhebine uyan hükümler çıkarılmaya çalışılmıştır. Ahkam ayetlerinin tefsirine giriştiğinde İmam Şafii'yi açıkça iltizam ettiğini göstermesi yanında zaman zaman diğer mezheblerin, özellikle de İmam Ebu Hanife'nin mezhebini ve delillerini çürütmeye çalışır.

İbn Kesir bir tarihçi olması hasebiyle bu tefsirde tarih ve kıssalara da yer vermiştir ama bu kabilden kısımları azdır. Yine bu tefsirde ayetlerin gramer tahlillerine fazlaca yer verilmez. Kıraatlere temas edilmez. Ancak zaman zaman Ubeyy ibn Ka'b, Abdullah ibn Mes'ud ve Ali ibn Ebi Talib'in mushaflarındaki küçük farklılıklara işaret edildiği görülür.

Bu özellikleriyle İbn Kesir'in Tefsiru'l-Kur'ani'l-Azim'i rivayet tefsirlerinin en faydalısı, Kur'an-ı Kerim'in Hz. Peygamber ve ashabı tarafından yapılmış açıklamalarını en geniş anlamda toplayanı, ehl-i sünnet ve'l-cemaat mezhebinin delillerini Kur'an-ı Kerim'den en güzel bulup çıkaranı, sapık mezheblerin Kur'an ayetlerine yüklemeye çalıştıkları ihtimali olmayan te'villerden müslümanları koruyanı olarak görülmektedir.

Bu kıymetli tefsir değişik İslam ülkelerinde defalarca yayınlanmış olup son olarak Mısır'da Muhammed İbrahim el-Benna, Muhammed Ahmed Âşur ve Abdülaziz Ğuneym'in tahkiki ile yayınlanmıştır. Türkçeye "Hadislerle Kur'an-ı Kerim Tefsiri" adıyla yapılan tercümesi de İstanbul'da neşredilmiştir.

Bedreddin ÇETİNER

Bu bilgi faydalı oldu mu ?