Şemseddin İldeniz Biyografisi
Şemseddin İldeniz : Şemseddin İldeniz İldenizli Atabegi
asker
Azerbaycan’da Irak Selçukluları Devletine tabi olarak kurulan Atabegler sülalesi (1141-1225). Sülaleye, kurucusunun adıyla İldenizliler denildiği gibi, Azerbaycan Atabegleri de denilmektedir.
Kıpçak Türklerinden olan Şemseddin İldeniz, Irak Selçuklu Sultanı Mesut (1134-1152), Karabağ (Arran) valisiyken Gürcülere karşı başarılı savaşlar yaptı. Sultan da onu, kardeşi ve selefi Sultan İkinci Tuğrul (1132-1134)un dul hanımı Mü’mine Hatun ile evlendirdi. İldeniz, Sultan Mesut’un ölümüyle çıkan taht kavgalarına karıştı. Üvey oğlu Arslan-Şah’ı tahta oturttu (1161). Kendisi de atabeg ünvanıyla hakimiyeti ele geçirdi.
İldeniz’in ölümü üzerine yerine oğlu Nusreddin Cihan Pehlivan atabeg oldu (1175). Arslan-Şah’ın sultanlığı sembolik olarak devam etti. Cihan Pehlivan, Arslan-Şah’ın ölümü üzerine oğlu Üçüncü Tuğrul’u tahta geçirdi. Fars, Huzistan, Musul, Ahlat ve Erzurum’da Sultan Üçüncü Tuğrul adına hutbe okundu. Atabeg Pehlivan, Selahaddin-i Eyyubi karşısında, Musul hakimiyetini elinden çıkardı. Cihan Pehlivan’ın ölümü üzerine kardeşi Kızıl Arslan atabeg oldu. Kızıl Arslan, Sultan Üçüncü Tuğrul’a karşı mücadele etti. Hatta bir ara Üçüncü Tuğrul’u haps ve kendi sultanlığını da ilan etti. Fakat 1191 yılında öldürüldü. Yerine Cihan Pehlivan’ın oğlu Kutlug İnanç atabeg oldu. Kardeşi Ebu Bekr ile Sultan Tuğrul’a karşı yaptığı saltanat mücadelesini Harezmşah Tekiş’in yardımı ile kazandı. Tuğrul’u bertaraf etti. Irak Selçuklu Devletinin yıkılmasından (1194) sonra Harezmşah Tekiş, Kutluğ İnanç’ı Cibal valisi tayin etti. Fakat Abbasi halifesi Nasır’la işbirliği yaparak Harezmşah yönetimindeki Hemedan’a saldırdı (1195). Ancak, bir sene sonra Harezmşahlılar tarafından öldürüldü. Yerine kardeşi Ebu Bekr geçti. Kardeşi Özbek’le birlikte Harezmşahlılara ve Gürcülere karşı mücadele etti. Meraga’yı aldıktan sonra öldü (1210). Yerine geçen kardeşi Özbek, Harezmşah Sultanı Muhammed’e tabi oldu. Moğollar, Tebriz surları önünde görünmeleri üzerine, fidye vererek kurtuldu (1221).
Moğolların ikinci gelişinde Özbek, şehri terk etti. Halk fidye vererek Moğollarla anlaştı(1222). Özbek, Harezmşahlılara yenildi (1223). Moğollara 1224’te ağır bir haraç daha verdi. Harezmşahlı esirleri de Moğollara teslim etti. Celaleddin Harezmşah’a karşı Gürcülerle işbirliği yaptı. Harezmşah da gelip Tebriz’i aldı (1225). Özbek, Nahcivan civarındaki Alıncak Kalesinde öldü. Yerine sağır ve dilsiz olan oğlu Kızıl Arslan Hamuş geçti. Hamuş, Celaleddin Harezmşah’a giderek itaatini bildirdi (1228). Alamut Seferine katıldı. Bu seferden bir ay kadar sonra Kızıl Arslan’ın ölümüyle hanedan sona erdi.
İldenizlilerin saray çevresinde, Nizami, Şirvanlı Hakani, Şirvanlı Feleki ve Kıvami gibi şairler yetişti. Atabeğ İldeniz, Hemedan’da türbe ve medrese yaptırdı. Ebu Bekr, alimleri severdi. Cami ve medrese inşa ettirdi. Atabeğ Özbek, Tebriz’de bir köşk yaptırmıştı. Mü’mine Hatun adına Nahcivan’da inşa edilen türbe, bu hanedana ait mimari eserlerin en güzel örneklerinden biridir.
İldenizliler Hükümdarları Tahta Geçişi
Şemseddin İldeniz 1137 (H.531)
Nusreddin Cihan Pehlivan.... 1175 (H.570)
Muzafferüddin Kızıl Arslan... 1186 (H.581)
Kutluğ İnanç...................... 1191 (H.587)
Nusreddin Ebu Bekr........... 1195 (H.591)
Özbek............................... 1210 (H.607)
Kızıl Arslan........................ 1225 (H.622)
Harezmşahların istilası........ 1228 (H.625)
Bu bilgi faydalı oldu mu ?
