Bab-I Fetva Nedir

1-)BÂB-I FETVÂ



Fetva kapısı.

Bab, kapı; fetva ise, sorulan bir mesele hakkında verilen cevap demektir. Bir terim olarak, sorulan İslami bir meseleye dair fakihin verdiği cevap, ortaya koyduğu hüküm anlamına gelir. Osmanlı devletinde Şeyhülislamlık dairesine "bab-ı fetva", "bab-ı meşihat", "şeyhülislam kapısı" adı verilmiştir.

Şeyhülislam tabiri IV. Hicri asrın ikinci yarısında ortaya çıkan şeref ünvanlarından birisidir. Bu, daima alimlere özgü bir ünvan olarak kalmıştır. XI. yüzyılda Şafii ve Hanbeliler kendi alim ve şeyhlerine bu ünvanı verirken, XII. yüzyılda Fahruddin er-Razi Şeyhü'l-İslam ünvanını almıştır. Bu arada şeyhülislam yalnız fakihlere ve özellikle Memlükler devrinin başlangıcında fetvaları ile şöhret bulan veya çok sayıda fakihin tasvibini kazanmış bulunan fıkıh alimleri için kullanılır olmuştur. Diğer yandan İbn Teymiyye (ö. 728/1327) ile İbnü'l-Kayyim el-Cevziyye (ö. 751/1350)'nin öğrenci ve taraftarları hala bu iki fakihi şeyhülislam ünvanını gerçekten hak eden İslam alimleri olarak zikrederler. Bu iki alim, zulme karşı direnen ve şeyhülislam ünvanını gerçek anlamıyla, hak eden alimlerdir. Şeyhülislam ünvanı İstanbul müftüsüne tevcih olunmaya başlandığı zaman resmi bir hüviyet kazandı. Bu makam Osmanlı devletinde zamanla, diğer İslam ülkelerinde hiçbir zaman erişemediği dini ve siyasi bir önem kazanmıştır (Cüveyni, Cihan-Guşa, II, 23; es-Subki, Tabukat, Kahire,1324, III,117; Cami, Nefahatü'l-Üns, Kalküta 1859, s. 33, 376; el-Menar, IX, 34; İlmiye Salnamesi, s. 306).

XVIII. yüzyıl sonuna doğru Osmanlı devleti yönetimi yenileşmeye başlayınca, reisi, Şeyhülislam olan bir idare kısmı meydana geldi. Şeyhülislama çeşitli görevler için yardımcılar verildi. Mesela; ona vekalet etme yetkisine sahip kethuda veya kahya; devlet nezdinde kendisini temsile yetkili olan telhisci; halk tarafından talep olunan fetvaları tertip ve tanzimle yükümlü mektupçu veya fetva emini bunlar arasında sayılabilir. Bütün bu memurlar ayrı birer daireye sahiptiler. Bu teşkilat Tanzimat devrinde güçlendi ve yerleşti. Şeyhülislama resmi makam olarak eski yeniçeri ağasının dairesi tahsis edildi. İşte, bu zamandan itibaren cumhuriyet döneminde ilga oluncaya kadar bütün şeyhülislamlık dairelerinin faaliyet gösterdiği binaya "Bab-ı Fetva" veya "Şeyhülislam Kapısı" adı verilmiştir. Burası vakıflar idaresi dışında, dini temellere dayanan bütün müesseselerin idare ve kontrolünü üstlenmişti. Böylece Şeyhülislam, statü bakımından XIX. yüzyılda giderek oluşan diğer nazırlar (bakanlar)la eşit duruma geldi ve hükümet üyelerinden birisi sayıldı. Hatta Mithat Paşa'nın 1876'da ilan ettiği Kanun-ı Esasi'nin yirmiyedinci maddesine göre, diğer nazırlardan üstün duruma getirildi. Madde şöyledir:

"Sultan, sadrazam ve şeyhülislamı kendisi seçer, diğer nazırlar ise, sadrazam tarafından tayin olunurlar."

İlmiye Salnamesi'ne göre, o zamanlar Şeyhülislamlığın başlıca şubeleri şunlardır: 1) Fetvahane, 2) Meclis-i Tetkikat-ı Şer'iyye, 3) Ders Vekaleti ve Meclis-i Mesalih-i Talibiye, 4) Tetkik-i Mushaf ve Müellefat-ı Şer'iye Meclisi, (bu daire; Kur'an tablarının ve fıkıh eserlerinin kontrolünü yapıyordu.) 5) Meclis-i Meşayih, tarikatlarla ilgili işleri düzenler. 6) Beytü'l-Mal veya Emval-i Eytam idareleri. Şeyhülislam kapısında ayrıca kadıaskerin, kassamın ve İstanbul kadısının yüksek şer'iye mahkemeleri de bulunmakta idi. Yine kadıların tayini ve benzeri çeşitli meseleler için görüş ve kanaatlerine başvurulan çok sayıda encümenler mevcuttu (İlmiye Salnamesi, Matbaa-ı Âmire, 1334, s. 322-641; J.H. Kramers, " Şeyhülislam " mad. İA. )

Hamdi DÖNDÜREN

Bu bilgi faydalı oldu mu ?