Dereziler (Dürziler) Nedir

1-)Fatımi hükümdarı el-Hakim’in veziri Hamza bin Ali’nin kurduğu sapık bir yola mensub olanlar. Adlarını bu sapık yolun asıl yayıcısı Anuştekin ed-Derezi’den almışlardır. Yanlış olarak Dürziler denilmektedir.

Dereziler, Arabistan’dan gelerek, Suriye’nin Lübnan ve Antilübnan dağları ile Vadiy-üt-Teym, Bika, Merc-i uyun, Banyan yöreleri ile Cebel-i Düruz (Havran)çevresinde yerleşmişlerdir. Kendilerini Arap saymakta iseler de onların Müslümanların önünden kaçarak dağlara sığınan Haçlıların döküntüleri oldukları, sahanın araştırıcıları tarafından ileri sürülmektedir.

Derezilik 1017 yılından itibaren Suriye Dağlarında yaşayan İsmaililerin, Hakim’in ilahlığını kabul etmeleriyle ortaya çıktı. Hakim bi-emrillah’ın veziri olan Hamza da bu hareketin imamı (peygamberi)ilan edildi. Güya insanları ilahi davete çağıran Hamza, Allah’ın birliğinin hakiki bilgisini öğretmeye başladığını bildirerek, ibadetlere lüzum olmadığını; manevi ve zihni bir yeniden doğuşun başladığını bildirdi. Bu sırada Anuştekin ed-Derezi (ed-Dürzi)adlı bir batıni daisi, propagandacısı ortaya çıkarak, Hakim bi-emrillah’ın, Hamza bin Ali’nin yerine kendini imam tayin etmesi için, El-Hakim’in fikirlerini kendi lehine propaganda etmeye başladı. Hatta kendisine Seyyid-ül-Hadin (yol gösterenlerin efendisi)lakabını verdi. İmamlığın kendi hakkı olduğunu iddia etti. Fatımi hükümdarı Hakim bi-emrillah, Anuştekin’in kendisiyle ilgisi olmadığını söylediyse de onun etrafında pekçok kimse toplandı. Bu hareket, Anuştekin ed-Derezi’nin adına nisbetle Dereziler şeklinde meşhur oldu. Hakim bi-emrillah tarafından başlatılan ve vezir Hamza tarafından devam ettirilen yeni harekete karşı halk tarafından tepki meydana geldiği için, Anuştekin’in propagandası yasaklandı. Aşırı fikirlerinden dolayı 1020 yılında Anuştekin ed-Derezi öldürüldü. Onun ölümünden sonra Vezir Hamza tarafından yeniden propaganda edilmeye başlanan sapık fikirler, herhangi bir ibadet mecburiyeti getirmeyip, birçok haramlar da mübah kabul edildiğinden iki yıl içinde epeyce taraftar topladı. Ancak 1021 yılında Hakim bi-emrillah’ın ölmesi (Derezilere göre El-Mukattam Dağında kaybolması ve bir daha dönmemesi)üzerine yerine geçen Ali bin el-Hakim, Derezilere karşı tavır alıp, onları takib ettirdi. Bir müddet gizli propaganda usullerine başvuran Dereziler, Mısır’dan ayrılıp Suriye ve Lübnan taraflarına gitmek zorunda kaldılar. Vadiy-üt-Teym, Sayda, Beyrut ve Şam dolaylarında yerleşerek, fikirlerini yayıp taraftar topladılar. Kendi aralarında muhtelif gruplara ayrıldılar. Zaman zaman Nusayrilerle mücadele ederek, kuzeye doğru ilerleyip Kasravan ve Curd’de bulunan Sünni ahaliyi katlettiler.

1293 senesinde Mısır’daki Memluklü Sultanı el-Eşref Selahaddin Halid, Dereziler üzerine asker gönderdiyse de başarı elde edilemedi. Havran taraflarına kaçmak isteyen Dürzilerin 1305’te ekserisi imha edildi. On dört ve 15. asırlarda sahil muhafazasıyla vazifeli olan Dereziler, sönük bir hayat yaşadılar.

Yavuz Sultan Selim’in Mısır’ı fethetmesi üzerine ona itaat eden Dereziler, bir müddet Osmanlılara karşı itaat içinde bulundular. Üçüncü Murad Han zamanında isyan ettiler. Bosnalı Damad İbrahim Paşa tarafından itaat altına alındılar. Daha sonraki devirlerde de Osmanlılara karşı isyan eden Dereziler, Cebel-i Düruz bölgesinde toplanıp büyük karışıklıklar çıkardılar. On sekizinci yüzyılın ortalarından itibaren Hıristiyanlaşmaya başladılar. Güçlü oldukları bölgelerde Müslümanlara zulüm yaptılar. Avrupalı Hıristiyanlarla birleşerek pekçok taşkınlıklarda bulundular. Zaman zaman parçalanıp, aralarında mücadele ettiler.

Bir müddet sonra Osmanlılara kaşı yaptıkları hatayı anlayan Dereziler, Osmanlılarla iyi geçinmeye çalıştılar. On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren, Osmanlı idaresi altında bütün dürzi topluluklarına eşit ağırlık verilen bir idare kuruldu. Bu idare şekli diğer Avrupa Devletleri tarafından da uygun görüldü. Bir müddet sonra da bu idarede Hıristiyanların daha fazla ağırlık kazanması yeni huzursuzluklara sebeb oldu.

Birinci Dünya Harbi sırasında Osmanlılara karşı uysal davranan Dereziler, 1918’de İngiliz ve Fransız ordularının Şam’ı işgali ile düşmanla bir olup, Osmanlı Devletini arkadan vurdular. Derezilerin bir kısmı İngiliz, bir kısmı Fransız idaresinde kalmayı istediler. Yapılan plebisitte (İngiliz veya Fransız mandasını seçme tercihi)çoğunluk, Fransa mandasını tercih etti. 1921’de Fransa, Derezilere geniş otonomisi bulunan bir emirlik tanıdı. Salim el-Atraş, Derezilerin emiri ve devlet reisi ilan edildi. 1923’te Salim el-Atraş’ın ölümü üzerine, yerine geçmek isteyen Derezi liderler arasında mücadele başladı. Geçici olarak Fransızlar idareye el koyunca, Dereziler hazırlık yaparak 1925’te ayaklandılar. Ancak bunu General Gamelin bastırdı. Nihayet 1930’da ilan edilen teşkilat kanununa göre; Cebel-i Düruz emirliği kaldırıldı. Suriye’yi meydana getiren dört hükumetten birini Dereziler teşkil etti. Deniz kıyısında yaşayanlar ise, daha sonra kurulan Lübnan Cumhuriyetine bağlandılar.

Bugün Surriye, Lübnan, Filistin ve Ürdün’de 500.000 civarında Derezi vardır. Ayrıca Lübnan ve Suriye’den göç edip Amerika, Avustralya ve Batı Afrika’ya da yerleşenler olmuştur. Halen Venezuella, Brezilya, Arjantin, Meksika, ABD ve Kanada’da 50.000 civarında Derezi mevcuttur.

Orta Doğuda siyasi, ictimai ve ekonomik yönden önemli rolü olan Dereziler, bihassa Suriye ve Lübnan’da fazla nüfuza sahiptirler. Bu sebeple Lübnan ve Suriye’nin siyasi ve sosyal hayatlarında tesirleri fazladır. Beyrut’ta, etrafında çeşitli sosyal tesislerin yer aldığı bir Derezi merkezi vardır. Bugün Lübnan’da 170.000, Suriye’de ise, 260.000 civarında Derezi bulunmaktadır. Ürdün’de ise 3000 civarında Derezi olup, çok azdırlar. İsrail’de bulunan bir mikdar Derezi de topraklarına bağlı olup, bütün baskı ve işkencelere rağmen burayı terk etmemişlerdir.

Derezilerin manevi liderlerine “Şeyhu’l-Akl” adı verilir. Derezi cemaati akıllılar (ukkal)ve cahiller (cühhal) diye iki kısma ayrılmıştır. Akıllılar, din işlerini bilen kişilerdir. Özel kıyafetleri olup, inanış ve geleneklerine sıkıca bağlıdırlar. Cahiller ise, Derezilerin avam, halk tabakasını teşkil eder.

İnanç esasları şunlardır:

1.Hakim bi-emrillah’ı ilah bilmek.

2. Emri (imamı) tanımak ki, bu da Hamza bin Ali’dir. İlk yaratılan odur. Kainat, ondan zuhur etmiştir. O, akl-ı küllidir. Yer, içer, görür ve el ile tutulur. Babası ve anası vardır. Karısı ve çocukları yoktur.

3.Hududu, yani Hamza bin Ali ile birlikte beş veziri tanımak. En üstünleri Hamza bin Ali olan bu imamlar (vezirler), mahlukatın en değerlileri kabul edilir. Bunlar evlenmedikleri gibi günahlardan beri kimselerdir.

Dereziler, Kur’an-ı kerimi kabul ederlerse de, bazı ayet-i kerimelere kendi görüş ve düşüncelerine göre mana verirler. Kendilerine ait kitaplarını sadece ukkal denilen seçilmiş kısım okuyup, cühhal denilen avam kısmına gizlidir. Gerçek ilahi bilgiye kavuşan hakiki müminlerin, kendilerini ibadetlere veya mecazi yorumlara bağlamaya ihtiyacı yoktur. Tenasühe, yani ruhların bir bedenden bir bedene geçtiğine inanırlar. Peygamber efendimiz hakkında çirkin şeyler söylerler. Âhiret ve ahiretle ilgili Cennet, Cehennem, Arş, Kürsi, hesab, ceza, mükafat gibi hususları inkar edip, bunların dünyada olduğunu söylerler. Çok evliliği kabul etmeyip, boşanan kadının kocasıyla tekrar evlenemeyeceğini söylerler. Boşanmaların mahkeme yoluyla olacağını, zina edenin evliliğinin son bulacağını, vasiyette herhangi bir sınırlamanın olmayacağını ve bir kimsenin dilediğine dilediği kadar miras bırakabileceğini kabul ederler.

Şaraba, alkollü içkilere ve zinaya helal diyen ve tanrılığın insandan insana geçtiğini kabul eden Dereziler hakkında dört mezhebin alimleri; “Bunlardan cizye alarak İslam memleketlerinde oturmalarına izin vermek helal olmaz. Bunlardan kız almak, kesdiklerini yemek caiz değildir. Bunlara; zındık, mülhid ve münafık denir. İnanışları bozuk olduğu için şehadet kelimesini söylemekle Müslüman sayılmazlar. İslam dinine uymayan inanışlarından vaz geçmedikçe Müslüman olmazlar.” dediler.

Bu bilgi faydalı oldu mu ?