Ebced Hesabı Nedir

1-)
?hya ebced hesaplama ekran? için t?kla

ebced harflerine tekabül eden sayıları esas almak şartıyla, herhangi bir hadisenin tarihini bir veya birden çok kelime, mısra veya beyit halinde verecek şekilde, o ibarede yer alan harflerin sayı olarak toplam neticesini veren tarih. Buna cümleler hesabı da denir.

Bazı hadisenin ortaya çıktığı tarihi tesbit maksadıyla, harflerden karşıladığı sayılardan faydalanılarak yapılan bu sanatın yanında doğrudan doğruya çıplak tarihler de söylenmiştir. Gerçekte ebced hesabı kullanılarak düşürülen tarihler hüner işi olup kabiliyet meselesidir.

Doğrudan doğruya tarih düşürmede lafız ve mana açıkça hadiseyi verir ve bir hesabı gerektirmez. Mesela Sultan Abdülaziz Hanın şehid edilmesinden sonra akli dengesi bozulan ve doksan üç gün tahtta kalan Beşinci Murad için söylenen;



Doksan üçte doksan üç gün padişah-ı dehr olup

Geçdi uzletgahına Sultan Murad-ı na-murad



beyti ile;



Baki Efendi gitdi ukbaya bin sekizde



mısraı bu tür tarihe örnektir.

Ebced hesabı sistemi ile ortaya konan tarihler çıplak tarihten farklılık gösterir. Ebced eski alfabedeki harflerin bir sistem dahilinde manasız sekiz kelimede verilmesidir. “Ebced” lafzı bunlardan ilki olduğu için sistem adını bu kelimeden almıştır. Bunlar sıra ile; “ebced”, “hevvez”, “hutti”, “kelemen”, “sa’faş”, “karaşat”, “şehhaz”, “dazığ”, lafızlarıdır. Bu şekilde harflerin sıralanışı ve manasız birer kelimeye dökülmeleri ezberlemede kolaylık sağlamak içindir. Ebced hesabı sisteminde aşağıdaki şekilde görüldüğü üzere, her harfin rakam olarak bir karşılığı vardır:

elif=1, be=2, cim=3, dal=4; =



he=5, vav=6, ze=7; =

ha=8, tı=9, ye=10; =

kef=20, lam=30, mim=40, nun=50; =

sin=60, ayın=70, fe=80, sad=90; =

kaf=100, re=200, şın=300, te=400; =

se=500, hı=600, zel=700; =

dat=800, zı=900, gayın=1000. =

Bu diziliş Arap dilinin harflerine göredir. Farsçada kullanılan sesler için benzer harfler de yine asıl alfabedeki gibi değerlere sahiptir. gef=20,

ye=7, çim=3, pe=2 gibi. Bu durum Türkçedeki sesler için de aynıdır.

Ebced hesabında bir tarihin belirlenmesi esas alınmıştır. Bu durumda her harfin bir sayı değeri veya kodu vardır. Bir tarihin ortaya çıkması kelime, cümle, mısra veya beyti meydana getiren harflerin değerlerini hesaplayıp toplamakla olmaktadır. Buna “tarih çekmek” “tarih düşürme” ve “tarihlemek” adları da verilmektedir. Bu tarihi düşüren ise çok hususi manada ve sadece bu sanat içinde “müverrih” yahut da “tarihçi” adıyla anılır. Bu adla anılan kimseler tarih düşürürken; bulmak istedikleri tarihi veren ibare şayet arzu edilen gibi olmazsa bazı kelimelerde yazı ve imla yönünden tasarrufa baş vururlar. Mesela: “dava” ve “fetva” kelimelerinin son harfleri Osmanlıca yazıda “y= “ ile yazılır ve “a” okunur. Bunlardan y=10, elif=1 sayılarına eşittir. Eğer istenen tarihte bu kelimelerden biri yer alıyorsa yazıda ebcedle tarih düşüren “y”yi veya “elif”i seçebilir. Böylece bir seçim içine girerek istediği tarihi elde edebilir. Bundan başka bazı kelimelerde, yalnız bu niyetle başka imla tasarruflarının da yapıldığını görmek mümkündür. Hatta bu tasarruflar kelimede birkaç imla ortaya çıkardığı gibi, yanlış yazmalara bile yol açar.





Bu şekilde tarih düşürmelerin yanında bazı sanatkarlar ayet ve hadislerden de faydalanarak ebcedle tarih düşürmüşlerdir. Fatih’in uzun Hasan’ı yendiği yıla düşürülen;



Ve yansureke’llahu nasren ‘azizen

H. 878 (1473)



tarihi buna örnektir.

Ebcedle tarih düşürme sanatı İstanbul’un fethine kadar seyrek görülmesine rağmen bu tarihten sonra canlılık gösterir. Fatih devri alimlerinden İstanbul’un ilk kadısı olan Hızır Bey, eski edebiyatımızda bu sanatın öncüsü olarak görülür. Asıl edebiyatımızda bu sanatın en mahir ustası Süruri (1752-1814/1165-1229)dir.

Süruri düşürdüğü tarihlerde sadece tarih vermemiş, ele aldığı zatı bir-iki mısra ile en iyi şekilde ifade de etmiştir. Bu güç onun tahsilinden gelmektedir. önce “Hüzni” mahlası ile şiirler yazan Seyyid Osman daha sonra Şeyhülislam Tevfik Efendinin tavsiyesi ile “Süruri” mahlasını kullanmıştır. Süruri sadece kendi devrine değil, kendinden önceki zamanlar için de tarihler düşürmüştür. Bu, şairin başka bir yönüdür. Fakat bu tarihler devletin kaderini de ilgilendirir. Onun söylediği tarih sayısı iki bini bulmaktadır.

Süruri bu sanatın altın çağını yaşatan şairdir. Ancak tarih düşüren daha pekçok şair vardır. Bunun yanında müşterek tarih düşüren şairler de görülmüştür. Mesela;



İlm-i ehle medrese yapdırdı Şeh Abdülhamid (1195)



mısraını Süruri ile Tevfik söylemişlerdir.

Ebcedle tarih düşürme günümüze kadar gelmiş, hicri tarihler yanında miladi tarihlerde de görülmüştür. İsmail Yakut’un şu tarihi birkaç sene öncesinde hacdaki tünel hadisesinde kaybettiğimiz Prof. Dr. Amil Çelebioğlu için düşürülmüştür.



“Çıkdı üçler hep beraber haccı eylerken eda

Tarihin “Lebbeyke gufranek ey Âmil dediler.” (1410)

Buraya kadar olan izahat, basit şekille düz tarih düşürme sanatını içine almaktadır. Ancak bu hünerde çeşitli tarih türleri ile de karşılaşılır. Ebcedle düşürülen bu tarihlerin; tam, tamiyeli tarihler, noktalı ve noktasız harflerle düşürülen, mu’cem muhmel tarihler, katmerli tarihler vs. olmak üzere pekçok çeşitleri vardır. Ayrıca, manen, lafzen, manen ve lafzen, karışık, santranç usulü tarihlerle muammer tarihler ve bilmeceli tarihleri de zikretmek gerekir.

Arap edebiyatında pek görülmeyen ebcedle tarih düşürme en çok; Türk ve Fars edebiyatlarında yer almıştır.


?hya ebced hesaplama ekran? için t?kla

2-)
ihya ebced hesaplama ekrani icin tikla

Ebced hesabında, harflerin sayı olarak değerleri şöyle hesaplanır: Ebced (elif):1, be:2, cim:3, dal:4, hevvez (he):5, vav:6, ze:7, hutti (ha):8, tı:9, ye:10, kelemen (kef):20, lam:30, mim:40, nun:50, safes (sin):60, ayın:70, fe:80, sad:90, karaşet (kaf):100, re:200, şin:300, te:400, şehaz (se):500, hı:600, zel:700, dazığ (dad):800, zı:900, gayın:1000. (Yeni Rehber Ansiklopedisi)

Arabi bir ayın ilk günü ebced hesabına göre de bulunabilir. On iki arabi ayın her harfine mahsus rakamlar şu beytteki on iki kelimenin birinci harfleridir. Her büyük harf, ebced hesabı ile bir adedi gösterir:

Hilmi bu dünyaya hiç zahmet etme

Cemal-i dünyayı, vefasız zen buldu cümle

(M. Sıddik bin Said)

İslam dininde ebced hesabından faydalanarak, hadiselerin oluşu, cami, çeşme ve türbenin vs. yapılışının tarihini düşürmek yasaklanmadı. Fakat hastanın adını, anasının adını ebced hesabı ile hesab edip, sana şöyle muska lazım deyip onu yazıp para almak haramdır. (Osmanlı Tarihi Ansiklopedisi)

Besmelede bulunan on dokuz harfin ebced hesabı ile olan değerlerinin toplamı 786'dır. Bazı memleketlerde müslümanlar, kitaplarının mektuplarının başına, Besmele yerine ebced hesabı ile olan değerlerinin toplamını ve bundan başka bazı şifa ayetleri ve dualar yerine de ebced hesabına göre rakamlar yazmaktadırlar. Bunların bu şekilde yazmalarını İslam dininin temel kitapları uygun bulmamaktadır. (M. Sıddik Gümüş)

ihya ebced hesaplama ekrani icin tikla

3-)Arap abecesinin özel bir düzeniyle sıralanmış harflerin sayı değerleri: Ebced, hevvez, hutti, kelemen, sa'fes, karaşet, sehhaz, dazıglen. bk. tarih düşürmek.

Bu bilgi faydalı oldu mu ?