Hesap Nedir

1-)Alm. Arithmetik (f), Rechnung (f), Fr. Arithmetique (f), calcul (m); compte (m), İng. Calculation; arithmetic. Matematikte, verilen nicelikler üzerinde matematiğin gösterdiği işlemlerden bir veya birkaçının yapılması. Matematiğin en geniş dalı olan hesap, bütün insanların her zaman çok çeşitli az veya çok kullandığı bir ilimdir. Hız, zaman, yol hesapları, alışverişte yapılan hesaplar, ferdi bütçe hesapları, aile bütçesinin hesaplanması, muhasebe hesapları, limit, logaritma, diferansiyel, integral, tensör, vektör, varyasyon hesapları gibi pekçok çeşitleri mevcuttur. Latince isme “Calculus” olup “çakıl taşı” demektir. Eski devirlerde Avrupalılar hesap işlerinde çakıl taşı kullanırlardı. Araplarda, “İlm-ül-hisab” tabiri, en geniş manası ile hesaba ait bütün mevzuları içine alır. Hesap, Müslüman doğu aleminde eskiden beri temel ilimlerden biriydi. Diğer temel ilimler ise geometri ve astronomidir.

Avrupalıların çakıl taşları ile hesap yaptıkları 770 senelerine doğru, Hintli alimler Bağdat’ta Abbasilerin hükümdar sarayına Sıddhanta dedikleri astronomi kitapları ile birlikte hesap bilgilerini ve bu bilgilerin başında sıfır (Sanskritçe sunya, Arapça sıfr: boş) işaretini ihtiva eden sayı sistemini getirmişlerdir. Bağdat’tan çıkan sayı ve hesaplama usullerinin Kuzey Afrika ve İspanya’nın fatihleri Emeviler sayesinde batıya geldiği bilinmektedir.

Müslüman aleminde ihtiyatkar da olsa hesapçılar ve astronomlar tarafından kullanılan yeni sayı sistemi ve dolayısıyla hesap usulleri daha sonraları tecrübe edilmiş şekliyle alınmasına rağmen, Hıristiyanlarca ortaçağda üzerinde hesap yapılamayan Roma rakamları yanında çok az rağbet görebilmiştir. Müslüman Hintlilerin bulduğu Hind rakamlarını kullanan hesap müelliflerine misal olarak en eski hesap kitabı yazarı olan Muhammed bin Musa el-Harezmi (780-850) gösterilir. Harezmi en eski cebir kitabı ile astronomi cetvellerinin de müellifidir. Harezmi’nin hesap kitabı Latinceye tercüme edilmiş ve B.Boncompagni tarafından Trattaki D’aritmatica (Roma 1857) ismi altında yayınlanmıştır.

Hind rakamlarını kullanan hesapçılar arasında el-Kerhi ile çağdaşı olan Ali bin Ahmed en-Nesevi (980-1040) de bulunmaktadır. Nesevi’nin yazdığı El-Mukni fil-Hesab-il-Hindi adlı kitabı meşhurdur. Hesap hakkında on ikinci asırda yaşayan Ebu Zekeriya Muhammed el Haşşar’ın Kitab-ül-Haşşar fi İlm-il-Gubar adlı kitabının önemli bölümleri H.Suter tarafından Almancaya tercüme edilerek 1901’de üç seri halinde yayınlanmıştır. Aynı eserin İbn-i Benna (1260-1340) tarafından yapılan Telhisu A’mal-il-Hisab’ı A.Marre tarafından Fransızcaya tercüme edilerek yayınlanmıştır. Ebü’l-Hasan Ali el- Kalsadi (ölm. 1486)nin Keşf-ül-Esrar-an İlmi Huruf-il-Gubar adlı eseri Endülüs Emevilerinin rakamlar ile hesap yapma usullerinin açıklamasını ihtiva eder.

Muhammed bin Musa Hintlilerin tersine toplama ve çıkarma işlemlerini en büyük sayıdan başlayarak yapardı. Bu sistemin icabı olan büyük sayıların ardarda çıkarılması işlemi hesap cetvelleri sayesinde kolayca yapılırdı. El-Haşşar da sadece çıkarma işlemine en büyük sayıdan başlardı. Bu iki işlemde en küçükten başlama usulünü ilk defa El-Kalsadi bulmuştur.Nesevi, Hintliler gibi payını paydasının üzerine yazdı. Fakat aralarını çizgi ile ayırmadı. Kesirleri, bugünkü şekilde payını ve paydasını çizgi ile ayırarak El-Haşşar kullanmıştır. Karekök bugünkünün aynı formülleri ile çıkarılırdı. Karekök hesabını ilk defa Kalsadi bulmuştur. Arapça kitaplar dört işlem, günlük hayat ve ticarette, geometride, yani alan ve hacim hesapları hakkında problemler ihtiva ederdi. Araplar kağıt veya kum üzerine yazarak hesap yaptıkları gibi parmak ile, el veya zihin ile hesaplamak usulünü de bilirlerdi. Bu çeşit hesaplar hakkında da kitaplar mevcuttur.

Tatbikat alanları içinde muhasebe, işletme, iktisat, mekanik, fizik, kimya, astronomi gibi hemen bütün ilimlerin girdiği ve günlük hayatın her safhasında kullanılan hesabın temel ilkeleri matematik ilmi içerisinde incelenir.

2-)Aritmetik.

3-)Matematiksel işlem.

4-)Alacaklı veya borçlu olma durumu
Örnek:Al eline kalemi, şu benim hesapları görüver. S. F. Abasıyanık

5-)Ödenecek ücretin dökümünü ve tutarını gösteren kağıt, hesap pusulası, adisyon.

6-)Oranlama, tahmin
Örnek:Evdeki hesap çarşıya uymaz. Atasözü

7-)Bir girişimin, bir işin başarıya ulaşması için alınan önlemlerin bütünü
Örnek:Harbe nasıl, niçin ve ne hesapla girmiştik?. F. R. Atay

8-)Tutum, durum, anlayış.

9-)Bankadaki işlemlerin yapılabilmesi için kişi, kurum ve kuruluşlar adına düzenlenen çizelge.

10-)Kişi, kurum ve kuruluşların borç ve alacaklarının sistemli bir biçimde kaydedildiği çizelge.

11-)Bk. sayışım

12-)Bk. aritmetik

Bu bilgi faydalı oldu mu ?