Kapalıçarşı Nedir

1-)Alm. Der Grosse Basar, Fr. le Grand Basar, İng. Covered market, bazaar. Ticaret merkezi mahiyetinde, üstü kapalı çarşı. Daha çok İslam ülkelerinde bulunur. Türkiye’de Bursa, Edirne, İstanbul, Kayseri ve Urfa’da eski, diğer şehirlerinde de son devirlerde yapılan kapalı çarşılar mevcuttur. İçlerinde en meşhuru İstanbul’dakidir.

İstanbul’un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmed Han (1451-1483) devrinde, 1460 tarihinde inşa edilen Kapalıçarşı’nın çekirdeği İç Bedestendir. “Cevahir Bedesteni veya Bezzazistan-ı Atik” de denilen İç Bedesten, geliri Ayasofya’ya vakfedilmek üzere Padişah tarafından yaptırıldı. İç Bedestene ilk ilave Sandal Bedesteni oldu. Kanuni Sultan Süleyman Han (1520-1566) devri dahil, zamanla devamlı ilavelerle genişleyen Kapalıçarşı, bugünkü halini aldı. Son haliyle 30.700 m2lik bir alanı kaplamaktadır.

İstanbul Kapalıçarşı’sının iki bedesteninden Cevahir Bedesteni (Bedesten-i Atik=Eski Bedesten) bir mimari abide olup, tuğla kemerlerle ayrılmış on beş bölümden ibarettir. On beş bölümün her biri bir kubbeyle örtülmüştür. Bu dört kapılı bina 45.5x30 metre= 1365 metre karedir. Evvelce aradaki dar yollardan yüksekte dolap denilen tezgahlar bulunurdu. Duvarların iç taraflarında da gayet küçük hücreler, gözler vardı. Kapalıçarşı’daki ikinci bedesten olan Sandal Bedesten (Bedesten-i Cedid=Yeni Bedesten) ise, 12 paye ile 20 bölüme ayrılmış idi. Bunların üzerlerine tuğladan geniş kemerler atılmıştır. Sandal Bedesteni 50 kubbe ile örtülmüştür. İçeriden ölçüleri; 40x32 metre = 1280 metrekaredir (diğer bedesten 85m2 küçük, her ikisi: 2645 m2). Sandal Bedesteni kubbe sayısı bakımından Türk mimarisinde bu çeşit eserlerin en büyüğüdür. Burada da dış cepheye bitişik dükkanlar olup, dört taraftan giriş vardı.

Bu iki bedesten bir bakıma Kapalıçarşı’nın iç kuleleri oldu. Her iki bedestenin duvarlarındaki gözlerde bulunan kalın demir kasalar Osmanlı Devletinde batı usulü bankalar kurulmadan önce en değerli malların, mücevher ve paraların saklandığı, tacirlerin sermaye ve tasarruflarını bıraktıkları, loncaların kayıt ve sicil defterlerini sakladıkları emniyet sandıklarıydı. Fatih devrinde 128 emanet sandığı kasası vardı. Çarşı, devletin, sosyal, kültürel ve iktisadi merkezi oldu.

Ahşap yapılı ve üstü kiremitli olan Kapalıçarşı; 1512, 1546, 1565, 1618, 1622, 1645, 1652, 1658, 1750, 1766 tarihlerindeki yangın ve zelzelelerden büyük zarar görünce, Sultan Üçüncü Mustafa Han (1757-1774) devrinde kagir olarak yeniden inşa edildi. Dükkanların kagirleşip, bloklaşmasıyla yollarının üstü de örtüldü. 1894 büyük İstanbul zelzelesinden sonra tekrar inşa ve tamiratı yapıldı. Büyük zelzelede zarar görenlere; toplanan yüz bine yakın altının çoğunu zamanın Sultanı İkinci Abdülhamid Han kendi parasından vermiştir. Tonoz ve kemerleri badanalanıp, nakışlanan Kapalıçarşı’nın Bayezid istikametindeki kapısının üstünde “El-kasib Habibullah” kitabesi ve Sultan İkinci Abdülhamid Hanın tuğrası, Nuruosmaniye Camii istikametindeki kapısının üstünde de yine bir kitabe ve Osmanlı Devletinin arması mevcuttur. 1943, 1955 yangınlarında da zarar gören Çarşı, tamiratla son şeklini almıştır.

Çarşının içindeki yer adları esnaf ve zanaatlarla alakalıdır. Akikçiler, Altıncılar, Aynacılar, Basmacılar, Çadırcılar, Fesciler, Hakkaklar, İnciciler, Kalpakçılar, Kavaflar, Keseciler, Kuyumcular, Kürkçüler, Mahfazacılar, Okçular, Örücüler, Püskülcüler, Sahaflar, Takkeciler, Terziler, Varakçılar, Yağlıkçılar, Yorgancılar, Zenneciler adları esnaf ve zanaatların hatırası olarak, zamanımızda da cadde, sokak ve işyerlerinde hala kullanılmaktadır. İslami bir müessese olan vakıf eserlerin gelir kaynağı olan Kapalıçarşı’da, Fatih Sultan Mehmed Handan itibaren kervansaray ve hanlar da yapılmıştır. Fatih’in yaptırdığı Bodrum Kervansarayına (han) ilaveten sonraları, Ali Paşa, Astarcı, Baltacı, Camili, Cuhacı, Dış Cebeci, İç Cebeci, İmameli, Kebeci, Kızlarağası, Mercanağa, Pavavracı, Pastırmacı, Perdahlı, Rabia, Sarnıçlı, Sepetci, Sorguçlu, Tarakcılar, Yağcı, Yolgeçen, Zincirli kervansaray ve hanları da yapıldı. Kapalıçarşıda 4399 dükkan, 2195 oda, 497 satış tezgahı, 24 han, 12 mahzen ve 2 bedestenden başka 16 çeşme, 8 kuyu, 2 şadırvan, birer sebil, mektep, türbe, cami ve 10 mescid olduğu kaynaklarda yazılıdır. Günümüzde içine 8 kapıdan girilen Kapalıçarşı’da 65 sokak vardır. Fabrikasyon malların yanında el emeği, göz nuru sanat eserlerinin de satışı yapılmaktadır.

Kapalıçarşı, Türk-İslam sanat kompozisyonunun numune ticaret merkezlerinden biri mahiyetinde, mimari bir yapı kompleksine sahiptir. Yüzyıllardır giyim, kuşam, mücevherat, antika ve nadide eşyaların ticareti yapılan çarşı; Osmanlılar devrinde bu malların alınıp, satıldığı ve sergilendiği merkez durumundaydı.

Kapalıçarşı, kuşluk vakti dua ile açılırdı. Dua merasimi bölükbaşısı tarafından yapılıp, adına “Duacı” denirdi. “Buyurun duaya” nidasıyla Çarşının ortasındaki muhafızlık dolabının önünde toplanan esnaf ve ahali devrin sultanı ve ordusunun selametine, gelmiş ve geçmiş bölükbaşı ve esnafın ruhlarına niyaz edip, Salaten tüncina okurlardı. Duanın ardından bölükbaşı tellallara hitaben; “Tavcılık yapılmayacak, mal kapatılmayacak, kefilsiz mal alınıp, satılmayacak” diye de nasihatta bulunurdu. Çarşıda alışveriş kuşluktan ikindiye kadar olup, bu vakit zamanımızda; sabah namazından kırk beş dakika ve ikindi namazından yazın yetmiş iki, kışın otuz altı dakika sonrasına denktir. Pahalı malların satışı için Perşembe günleri tercih edilirdi.

Çarşının idaresi Türk-İslam esnaf teşkilatlarından Loncanın elindeydi. Muazzam bir muhafaza teşkilatına sahipti. Kuyumcuların ve kıymetli malların muhafazası için hususi dolaplar da mevcuttu. Müşteri ve esnaflar Çarşıyı boşaltıp, kontrol yapıldıktan sonra Muhafaza Teşkilatının bekçileri, el tetikte, kulak tıkırtıda vazifelerini yaparlardı. Kapalıçarşı’daki esnaf teşkilatı İttihatçılar tarafından 1912’de dağıtılınca, idare ve ticari hayatta da değişmeler oldu. Kapalıçarşı’daki hayatı, ticareti, idare tarzı ve fonksiyonunu anlatan birçok eser olup, yerli ve yabancı yazarlar tarafından kitap, makale ve broşürlerle, bütün dünyaya tanıtılmıştır.

Bu bilgi faydalı oldu mu ?