Lukatanın Kısımları Nedir

1-)

1. Hayvanlar: Hayvanın zayıflaması, sahibinin nafakasını karşılayamaması vb. sebeplerle sahibinin terkedip başkasının alıp beslediği hayvanlar, terk esnasında sahibi, kim alırsa onun olsun demiş ise, mal, alıp besleyene aittir. Böyle bir şey söylememişse, sahibi malını alır; ancak masrafı tazmin eder (İbn Nuceym, el-Bahru'r-Raik, Kahire 1333, V,125).

Hanefilere göre, bulunan bir hayvanın alınması diğer lukatalar gibi caizdir. Hanbeli, Şafii, Maliki ve Zahirilere göre ise devenin alınması caiz değildir. İhtilafın kaynağı yukarıda zikredilen hadistir (Serahsi, a.g.e., XI, 11; Şirbini, a.g.e., II, 43B Baci, a.g.e., VI,139-140; İbn Kudame, V, 740-741. Bu konudaki tartışma için bk. Tahavi, Şerhu Meanil-Âsar, Kahire 1988/1968, IV, 133-136; İslami Araştırmalar, Temmuz 1986, sayı:1, s. 42).

Kendini korumaktan aciz olan koyun, kaz, tavuk gibi hayvanların alınması caizdir. Bu tip hayvanlar sahibi çıkmadığında yenilebilir. Ancak cumhura (fukaha çoğunluğu) göre, sahibi çıktığında bedelinin ödenmesi gerekir. İmam Malik'e göre ise gerekmez (İbn Rüşd, Bidayetü'l-Müctehid, İstanbul 1985, II, 257-258; Şevkani, Neylül-Evtar, Kahire 1357/1983, V, 342).

2. Dayanıklı olmayan lukatalar: Hanefilere göre bozulacağından korkulan andan biraz öncesine kadar ilan edilir. Sahibi çıkmazsa multakit bunu yiyebilir. Şafii ve Hanbelilere göre kavun, karpuz, üzüm gibi uzun süre dayanıklı olmayan malları bulan dilerse yer, bedelini borçlanır; dilerse satıp parasını muhafaza edebilir. Malikilere göre ise dayanıklı olmayan lukatalarda ilan şartı yoktur. Multakit fakirse yiyebilir veya sadaka verebilir. Mal sahibi bundan sonra gelirse multakit yemiş ise bedeli öder; sadaka vermiş ise mal sahibi dilerse sadakaya razı olur, dilerse ödettirir (Serahsi, a.g.e., XI, 9; Necib el-Multii, Tekmiletül-Mecmu, XV, 278; İbn Kudame, a.g.e., V, 739; Sehnun, a.g.e., VI, 175).

3. Kullanımı haram olan bulunmuş şeyler: Bir müslümana ait olan içki, domuz vb. gibi kullanılması haram olan şeyler mal olamayacağından ilanı şart olmadığı gibi, imha da edilebilir (Necib el-Mutii, a.g.e., XV, 278).

4. Önemsiz lukatalar (tafih): İp, sopa, kırbaç, yiyecek kırıntısı gibi bulunan önemsiz şeyler, ilana gerek kalmadan kullanılabilir. Ancak sahibi gelirse geri alabilir (Buhari, Buyu, 4; Lukata, 6; Müslim, Zekat, 164,166,...; Şevkani, a.g.e., V, 337). Çünkü başkasına göre önemsiz de olsa hiç bir hak zayi olmaz.

5. Mekke'nin lukatası: Mekke'nin lukatasının alınıp alınmayacağı konusu ihtilaflıdır. Bu konuda ihtilafın kaynağı şu hadis-i Şeriftir: "....Onun dikeni koparılmaz, ağacı kesilmez, kaybolan eşyası alınmaz. Meğer ki, bulan ilan maksadıyla almış ola..." Buhari, Lukata, 7; Müslim, Hacc, 447, 448; Ebu Davud, Menasik, 89; Nesai, Menasik 110, 120; İbn Mace, Menasik, 103; Darimi, Buyu, 60; Müsned, I, 318, 348; II, 238). Hanefi ve Malikilere göre lukata konusundaki hadisler mutlak olduğundan Mekke'nin lukatası ile diğer yerlerin lukatası arasında fark yoktur. Bu hadisinde Hz. Peygamber (s.a.s) çeşitli beldelerden yabancıların gelip memleketlerine dönmesi sebebiyle sahibi bulunamaz endişesiyle Mekke'nin lukatası ilanı gerektirmez vehmini insanların kafasından silmeyi ve ilan konusunda azami titizliğin gösterilmesini murat etmiştir. Hanbeli ve Şafiilere göre ise Mekke'nin lukatası ancak ilan maksadıyla alınabilir ve ebedi olarak ilan edilir, temellükü caiz değildir. Mezkur hadis buna delalet etmektedir (Kasani, a.g.e., VI, 202-203; İbnü'l-Hümam, a.g.e., VI, 128-129; İbnü'l-Kayyım el-Cevziyye, Zadül-Mead, Beyrut 1400/1981, III, 453; Şevkani, a.g.e., 344; Necibel-Mutii, a.g.e., XV, 253-254; İbn Kudame, a.g.e., V, 706).

6. Alınan malın yerinde kalan mallar: Bir kimsenin malı değiştiğinde camide ayakkabı değişmesi gibi bu bir yanlışlık neticesinde olmuş ise, kalan mal lukata hükmündedir. Fakat kasten alınıp yerine kıymetçe ondan daha düşük bir mal bırakılmış ise, bu malı kullanmak caizdir (Ali Haydar, a.g.e., II, 435; Bilmen, Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, VII, 263-264).

İlan müddeti dolduktan sonra sahibi gelmeyen lukatalarda yapılacak muameleler:

1. Sahibi adına korunması: İlan müddeti dolduktan sonra multakit lukatayı korumaya devam edebilir. Ölümünden sonrada varislere paylaşmamaları ve hıfzetmeleri için vasiyette bulunur (İbnü'l-Hümam, a.g.e., VI, 123).

2. Beytü'l-Mala konulması: Burada lukataların korunacağı bir bölümün bulunması şer'i hükümlerin bir gereğidir. Sahibi geldiğinde lukatayı oradan alır (Ali Haydar, a.g.e., II, 431; Şevkani, V, 343).

3. Hakime teslim etme: Hakim lukatayı koruyabileceği gibi borç verilebilecek bir cinsten ise multakite veya başkasına borç verebilir (İbn Nüceym, a.g.e., V, 125).

4. Satılması: Hakim veya multakit lukatayı satıp parasını muhafaza edebilir. Hakim, lukatayı ilan müddeti dolmadan satabilir ve mal sahibinin hakimin yaptığı satış akdini feshetme hakkı yoktur (İbn Nüceym, a.g.e., V, 128; Ali Haydar, II, 431).

5. Sadaka olarak verilmesi: Multakit, fakir ise lukatayı kendisi kullanabileceği gibi, bir başka fakire de sadaka olarak verebilir. Hanefilere göre, multakit zengin ise lukatayı kullanamaz ve bir başka zengine tasadduk edemez. İmam Şafii ve Ahmed b. Hanbel'e göre ise verebilir (İbn Rüş d, a.g.e., II, 256; Kasani, a.g.e., VI, 202; İbnü'l-Hümam, VI,131-132; Şirbini, a.g.e., II, 415; İbn Kudame, V, 700; Hayreddin Karaman, Mukayeseli İslam Hukuku, İstanbul 1987, III, 57).

Burada şuna işaret etmekte fayda vardır: Lukatanın ilan müddeti içinde sahibinin gelmemesinden dolayı yapılan tasarruflar mal sahibinin hakkını asla zayi etmez. Her ne zaman gelirse gelsin ve hangi değerde olursa olsun mal sahibi geldiğinde malını alabilir. İtlaf veya elden çıkması durumunda malını ödettirme hakkına sahiptir. Çünkü hakların iptali sözkonusu değildir (Mergınani, el-Hidaye, el-Mektebetü'l-İslamiyye ts., II,176; Şafii, a.g.e., II, 288; İbn Kudame, a.g.e., V, 700).

Lukatanın vergisi: Usulüne uygun olarak sahibi arandıktan sonra sahibi bulunamayan lukataların 1/5 (humus)i tahsil edilir ve kalanı bulana ait olur (Ebu Ubeyd, el-Emval, Kahire 1401/1981, s. 313 vd.; Salih Tuğ, İslam Vergi Hukukunun Ortaya Çıkışı, İstanbul 1984, s. 88; Tecrid-i Tercemesi, V, 314).

(Lukata konusuyla ilgili olarak klasik kaynaklar dışında bk.: Abdülkerim Zeydan, el-Lukata ve Ahkamüha fi'ş-Şeriati'l-İslamiyye, Mecmua Buhus fıkhiyye, içinde s. 305-348; Feyzi N. Feyzioğlu, Lukata ve Define, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi sayı: 1-4, İstanbul 1954, s. 167; Saffet Köse, İslam Hukukunda Bulunmuş Mal ve çocuk, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1988).

Bu bilgi faydalı oldu mu ?