Mefküd(Kayboldugu Halde Sag Veya Ölü Oldugu Bılınmeyen Kısı) Nedir

1-)

Mefkud kendi hakkında sağ, başkaları hakkında ölü hükmündedir. Ölümüne hükmedilmedikçe malları mirasçılara intikal etmez. Daha önce yapmış olduğu icare (kira) akdi fesholunamaz. Vefatı hakikaten veya hakimin hükmüyle sabit olmadıkça karısı başkasıyla evlenemez (Serahsi, el-Mebsut, Kahire 1324-31, XI, 34-35, 43).

Mefkud başkasına varis olamaz. Ancak onun hissesi sağ olabileceği gözönüne alınarak ihtiyaten bekletilir. Geldiğinde hissesi kendisine intikal eder. Aksi halde varisler bu hisseye sahip olur. Kendisine yapılan vasiyete de sahip olabilmesi için sağ olarak dönmesi gerekir. Aksi halde vasiyet edilen şey musi (vasiyyet eden)nin varislerine iade olunur (Serahsi, a.g.e., XI, 34-35; el-Fetava'I, Hindiyye, Bulak 1315, II, 300).

Hakimin mefkud hakkında velayeti caridir: Bu velayet mefkudun, mallarını korumaya yöneliktir. Bundan dolayı onun gayrımenkul veya menkul mallarının bozulma ihtimali bulunmadıkça hakim satamaz. Eğer satarsa mefkud döndüğünde bu malları müşteriden alabilir. Eğer mefkudun borcu varsa borcu ödemek için akarını satabilir ve yine akarını tamir ettirebilir. Fakat hakimin izni olmadan mefkudun akarını mesela hanesini mefkudun vekili daha önce mefkud yetki vermiş bile olsa tamir edemez (Ö.N. Bilmen, Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul 1985, VII, 214-215).

Hakim, mefkudun mallarını muhafaza, başkalarının zimmetinde bulunan alacakları tahsil ve onun mallarında usulü dairesinde tasarrufta bulunması için güvenilir bir kişi tayin eder ki bu kişiye kayyim denir. Kayyim mefkudun yakınlarından olabileceği gibi haricden de olabilir. Kayyim mefkudun mallarını hıfzeder, ekinlerini, harmanlarını korur, borçlarından ikrar ettiklerini alır, kaybolabilecek durumdaki mallarını hakimin emriyle satar. Kayyim mefkudun lehine ve aleyhine olan davalarda hasm (taraf) olamaz. Mefkudun daha önce muayyen bir hususta tayin etmiş olduğu vekili varsa o hususa kayyim müdahale edemez. Hatta mefkudun işlerini yürütmek için tayin ettiği bir vekili varsa kayyim tayin edilemez. Çünkü müvekkilin kaybolmasıyla vekil azlolmaz. Vekil mevcut olunca da kayyime ihtiyaç kalmaz. Mefkudun varisleri hakim tarafından tayin edilen kayyime muhalefet ederek malında tasarrufta bulunamazlar (Kasani, Bedayiu's-Sanayi, Kahire 1327-28/1910, VI, 196; el-Fetava'l-Hindiyye, II, 299-300; Bilmen, a.g.e., VII, 215-217).

İmam Azam, İmam Ebu Yusuf ve İmam Muhammed'e göre, hakim mefkudun nafakasıyla yükümlü olduğu kişilere nafaka takdir edebilir. İmam Züfere göre ise takdir edemez. Ancak hakimin nafaka takdir etmesi durumunda kendilerinden bir kefil alması güzel görülmüştür. Çünkü mefkud karısını daha önce boşamış veya nafakaları peşin olarak karşılamış olabilir (Kasani, a.g.e., VI,196-197). Hakim mefkudun ancak nafaka cinsinden olan mallarından nafaka takdir edebilir. Bu mallar altın-gümüş, yenilen-giyilen gibi şeylerdir. Mefkudun diğer menkul ve gayrımenkul malları satılarak nafakaya sarfedilemez. Ancak kaybolacağından korkulan mallar satılırsa paralarıyla nafaka ihtiyacı giderilebilir. Bunun yanında hakim, mefkudun alacaklılarının zimmetinde veya emanet verdiği kişinin elinde bulunan mallarından nafakayı karşılayabilir. Ancak mefkuddan nafaka almaya hak sahibi olanlar mefkudun alacaklılarından nafaka dava edemezler. Mefkudun alacaklı olduğu kişiler onun karısına veya usul ve furuuna hakimin emri olmaksızın nafaka veremezler. Verirlerse bu, teberru mahiyetindedir. Mefkud, döndüğünde, onlardan alacaklarını talep edebilir (Bilmen, a.g.e., VII, 218-219).

Mefkudun sağ olarak dönmemesi hafinde ne kadar zaman geçtikten sonra ölümüne hükmedileceği konusunda ihtilaf vardır. Hasan b. Ziyad'a göre doğumundan itibaren 120 yıl, İmam Ebu Yusuf'a göre 100 yıl, Zahiru'r-rivaye'ye göre ise 90 yıl geçmesi durumunda mefkudun öldüğüne hükmedilir. İmam Malik'e göre bu süre 4 yıldır. Hz. Ömer (r.a) dan da böyle bir görüş nakledilmiştir. Hanefi mezhebinde yaygın olan görüşe göre mefkudun ölümüne hükmedilecek süre, yaşıtlarının hayattan gitmesidir.

Yaşıtları öldüğü halde dönmemiş olan mefkudun ölümüne hükmedilir. Ancak tercih'e şayan olan görüş (muhtar) süre tayininin imama bırakılmasıdır (Serahsi, a.g.e., XI, 35-36; Kasani, a.g.e., V, 197; el-Fetava'l-Hindiyye, II, 300). Mefkud, savaş sırasında kaybolmuşsa mücahit ve esirlerin dönüşünden itibaren bir yıl geçtikten sonra hakim karı ile kocanın nikahını feshedebilir.

Artık mefkudun vefatına hükmedildikten sonra malları varislere intikal eder ve karısı da vefat iddeti bekler. İddeti bittikten sonra bir başkasıyla evlenebilir. Ölümüne hükmedilen mefkud, malları taksim edildikten ve karısı evlendikten sonra sağ olarak gelirse varişlerdeki mallarını alabilir. Fakat harcanmış olanları tazmin ettiremez ve karısını ikinci kocasından ayıramaz (el-Fetava'l-Hindiyye, II, 300). Fakat kadın, hakimden, ayrılma kararı almadan evlenip de sonradan eski kocası da ortaya çıkarsa, ikinci nikah münfesih olur (Hukuk-ı Aile Kararnamesi, mad. 128, 129; Kadri Paşa kodu, mad. 471, 481).

Mefkudun malı ve aile fertleri üzerinde hakimin yetkileri şöyle özetlenebilir:

1) Hakim, kaybolan kişinin mallarını koruyacak güvenilir bir kimse tayin eder. Bu, mefkudun mallarını, çocuk ve akıl hastasının malı üzerine tayin edilen kayyım gibi idare eder, gelirlerini toplar ve ona ait hakları korur.

2) Bozulacak malları satar ve parasını muhafaza eder. Çünkü satış, korumanın gereklerindendir.

3) Mefkudun malından karısına, küçük erkek ve kız çocukları ile özürlü olup çalışmayan erkek ve kadın yoksul büyük çocuklarına nafaka verir. Mefkudun malı olmaz; fakat başkalarının elinde nakit para, yiyecek ve giyecek kabılinden emanetler bulunursa bunlardan infak eder. Ancak mefkudun malı yalnız ticaret eşyası veya gayrimenkul cinsinden olursa hakim bunlara nafaka veremez. Çünkü bunlar satılmadıkça infak mümkün olmaz. Hakimin ise gaibe ait ticaret malını ve gayrimenkulü satma yetkisi yoktur. Sadece baba kendi nafakası için gaib oğlunun ticaret mallarını izinsiz, gayri menkulünü ise hakimin izni ile satabilir (el-Kasani, a.g.e., VI, 196; İbnü'l-Hümam, a.g.e., IV, 440; İbn Âbidin, Reddü'l-Muhtar, III, 360; ez-Zühayli, el-Fıkhu'l-İslami ve Edilletüh, V, 784, 785).

Bu bilgi faydalı oldu mu ?