Mudarebe Çesıtlerı Nedir

1-)

Mudarabe ortaklığı, tarafların özel şartlar koyup koymamasına göre, mutlak ve mukayyed olmak üzere ikiye ayrılır.

1) Mutlak mudarebe: Sermaye sahibinin ana parayı, mudaribe verirken, onu ticaret işinde serbest bırakması, sadece karın paylaşılma şeklini belirlemekle yetinmesidir. "Şu sermayeyi al, yıl sonunda karı yarı yarıya paylaşmak üzere mudarebe yoluyla çalıştır" sözleriyle bu ortaklık doğar. Burada mudarib (işletmeci), sermayeyi çalıştırırken, İslami hükümlere uymayı da üstlenmiş olur. Kasıt, kusur veya ihmali bulunmadıkça, meydana gelecek zarara, sadece emeğinin karşılığını alma şeklinde katlanır. Çünkü güvenilen (emin) kimsedir (el-Kasani a.g.e., VI, 87; Mecelle, mad.1406).

2) Mukayyed mudarebe: Sermaye sahibi, ana parayı mudareb'e verirken özel bir takım şartlar koyabilir. Abbas b. Abdülmuttalib'in mudareb'e koyduğu bazı şartları Hz. Peygamber'in tasvip ettiğini yukarıda belirtmiştik. Hz. Ömer'in yetim mallarını, Hakim b. Hızam'ın kendi mallarını mudarebe'ye verirken de, özel şartlar öne sürdükleri nakledilmektedir (es-Serahsi, a.g.e., XXI,18). Diğer yandan Nebi (s.a.s): Müslümanlar kendi aralarında belirledikleri şartlara uyarlar. Ancak helalı haram, haramı helal kılan şart müstesnadır" buyurmuştur (Buhari, İcare, 14; Tirmizi, Ahkam, 17; Ebu Davud, Akdiye, 12). Tarafların düzenleme yapmadıkları hususlarda örf varsa, ona uyulur. Mecelle'de şu kaideler bunu ifade eder: "Örfen ma'ruf olan, şart kılınmış gibidir" (mad. 43). "Beynettüccar ma'ruf olan şey beynlerinde meşrut gibidir" (mad. 44). "Örf ile tayin nass ile tayin gibidir" (mad. 45).

Mudarebe şu noktalarda özel şartlara bağlanabilir:

Ebu Hanife (ö.150/767) ve Ahmed b. Hanbel'e (ö. 241/855) göre:

a) Yer sınırlaması: Ana paranın belirli bir beldede işletilmesi şart koşulabilir. İş yerinin Bursa'da açılması gibi... Sermaye sahibi, işi kontrolü altında tutmak için bu sınırlamayı getirebilir (Mecelle, mad. 1407).

b) Ticaret çeşidini belirleme: Yalnız sarraflık veya gıda maddeleri ticareti yapmak gibi...

c) Mudarebe süresini belirleme: Bir yıl süreyle sınırlamak gibi... Ancak bu taktirde uygun ticaret çeşidini seçmek gerekir. Yıl sonunda sermaye nakde dönüşmemiş olursa, ya mal taksimi yoluna gidilir veya malın nakde dönüşmesi için mudaribe ek süre verilmesi gereklidir.

d) Malın kimden alınıp kime satılacağı belirlenebilir: Bu; pazarlama, acenta., şube vb. ticaret faaliyetlerinin kardan pay alma karşılığında yapılabileceğini gösterir.

e) Mudarebeyi gelecek zamana izafe etmek mümkündür. Sözleşme yapıldıktan altı ay sonra, ticaret faaliyetinin başlamasını şart koşmak gibi...

İmam Şafii ve Malikilere göre son üç madde, yani mudarebe süresini belirlemek, mal alınıp satılacak kimseleri tesbit etmek veya akdi gelecek zamana izafe etmek geçerli değildir (el-Kasani, a.g.e., VI, 86; İbn Kudame, el-Muğni, V, 62, 63; eş-Şirazi, el-Mühezzeb, I, 386; el-Heysemi, Mecmau'z-Zevaid, IV, 161.)

Mudaribin ana parada tasarrufta bulunmadan önce kendisinin veya sermaye sahibinin mudarebe akdini feshedebileceği konusunda görüş birliği vardır. Ana parada tasarrufta bulunduktan sonra, akdin bağlayıcı olup olmadığı ise ihtilaflıdır.

İmam Ebu Hanife (ö.150/767), İmam Şafii (ö. 204/819) ve İmam Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855)'e göre mudarebe akdi bağlayıcı (lazım) değildir. Taraftarlardan her biri tek yanlı iradesiyle bu akdi feshedebilir. Çünkü sermayedar vekalet veren; mudarib ise vekil durumundadır. Ancak fesih sırasında ana paranın nakit para halinde olması ve karşı tarafın feshi öğrenmesi de şarttır. Ana para menkul veya gayri merkul mal halinde ise, ya ayni taksim yapılır veya mudaribe ek süre vermek yoluna gidilir.

İmam Malik (ö. 179/795)'e göre, Mudarib ana parada tasarrufta bulunduktan sonra mudaribe sözleşmesi bağlayıcı (lazım) olur ve miras yoluyla da intikal eder. Mudaribten sonra çocukları veya güvenilir kişiler sermayeyi işletir (el-Kasani, a.g.e., VI, 13B İbn Rüşd, Bidayetü'l-Müctehid, II, 237).

Bu bilgi faydalı oldu mu ?