Oniki Mart Muhtırası Nedir

1-)Türk Silahlı Kuvvetlerinin, 12 Mart 1971 tarihinde Süleyman Demirel başkanlığındaki Adalet Partisi Hükumetini istifaya zorlayarak ülke idaresine dolaylı bir şekilde müdahele etmek için Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay’a sunduğu yazılı muhtıra.

27 Mayıs 1960 ihtilaliyle Demokrat Parti İktidarına son verildikten sonra hazırlanan 1962 Anayasasındaki temel hak ve hürriyetleri istismar eden bazı kimseler, Türkiye Cumhuriyetinin temel nizamını yıkıp yerine komünist bir idare kurmak için çalışmaya başladılar. 1965 ve 1969 senelerinde yapılan genel seçimleri Süleyman Demirel başkanlığındaki Adalet Partisi kazandı. Seçimle iktidara gelme ümidini kaybeden ve CHP’nin de destek ve teşviğini gören komünist düzen taraftarları, bazı Anayasal kuruluşları kendilerine üs olarak seçtiler. Üniversitelerde ve bilhassa Orta Doğu Teknik Üniversitesinde teşkilatlandılar.

İlk zamanlar masum öğrenci istekleri bahane edilerek gösteri ve boykotlar yapıldı. Daha sonra sopalı ve silahlı çatışmalar şeklinde olaylar meydana geldi. Anayasa hükümlerine göre kurulmuş olan bazı dernek ve sendikalar da gösteri ve şiddet hareketlerine katıldılar. Gelişen hadiseler üzerine toplumun büyük kesimi, devletin devamını isteyen devlet büyükleri ve Silahlı Kuvvetler mensupları gidişten endişelenmeye başladılar. Hükümetin aldığı bazı tedbirler ise gelişen hadiseler karşısında yetersiz kaldı.

Genelkurmay Başkanı Orgeneral Memduh Tağmaç, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Faruk Gürler,Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Muhsin Batur,Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Celal Eyiceoğlu tarafından hazırlanan muhtıra Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay’a sunuldu. TRT radyolarından yayınlanan muhtıra kamuoyunda büyük yankılar uyandırdı. Muhtıranın metni şöyleydi:

1. Parlamento ve hükümet; süregelen tutum, görüş ve icraatıyla yurdumuzu anarşi, kardeş kavgası, sosyal ve ekonomik huzursuzluk içine sokmuş, Atatürk’ün bize hedef verdiği çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmak umudunu kamuoyunda yitirmiş ve anayasanın öngördüğü reformları, tahakkuk ettirememiş olup, Türkiye Cumhuriyetinin geleceği ağır bir tehlike içine düşürülmüştür.

2. Türk milletinin ve sinesinden çıkan Silahlı Kuvvetlerinin bu vahim ortam hakkında duyduğu üzüntü ve ümitsizliği giderecek; çarelerin partilerüstü bir anlayışla meclisimizce değerlendirilerek mevcut anarşik durumu giderecek; anayasanın öngördüğü reformları Atatürkçü bir görüşle ele alacak ve inkılap kanunlarını uygulayacak kuvvetli ve inandırıcı bir hükumetin demokratik kurallar içinde teşkili zaruri görülmektedir.

3. Bu husus süratle tahakkuk ettirilmediği takdirde Türk Silahlı Kuvvetleri, kanunların kendisine vermiş olduğu Türkiye Cumhuriyetini korumak ve kollamak görevini yerine getirerek idareyi doğrudan doğruya üzerine almaya kararlıdır.

Bu muhtıradan sonra İkinci DemirelHükumeti istifa etti.Partiler ve parlamento varlığını devam ettirdi. Muhtırada belirtilen Partilerüstü Hükümeti, 26 Martta, CHP’den ayrılarak bağımsız olan Prof. Nihat Erim kurdu. 24 bakanlığın bulunduğu bu hükumette AP’den 5, CHP’den 3, CGP’den 1, tabii senatörlerden 1 kişi bulunuyordu. Diğer 14 bakanlığa ise parlamento dışından teknokratlar getirildi.

Erim Hükumeti, anarşik hadiseleri bastırma ve anayasanın öngördüğü reformları gerçekleştirmeyi hedef olarak seçti. Muhtıra öncesinde sol eğilimli teşkilatların başlatmış olduğu silahlı hadiseler daha da arttı. Bunun üzerine 26 Nisanda aralarında İstanbul, Ankara, İzmir, Adana ve Diyarbakır’ın da bulunduğu 11 ilde sıkıyönetim ilan edildi.Sıkıyönetimin ilanıyla birlikte silahlı hadiselere karşı sıkı tedbirler alındı. Anarşik hadiseleri tertipleyen ve çıkaran,anayasa düzenini yıkmak için çalışan pekçok kimse tutuklandı. Anayasada bazı değişiklikler yapıldı. Anayasa Mahkemesi siyasi yelpazenin sol ucundaki Türkiye İşçi Partisi (TİP) ile sağ ucundaki Milli NizamPartisini (MNP) kapattı. Sol hareketin liderlerinden Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan ve Hüseyin Arslan hakkında idam cezası verildi. 6 Mayıs 1972’de idam cezaları infaz edildi. Şiddet hareketlerine ve hadiselere katılan rejim aleyhtarı diğer kimselere de çeşitli hapis cezaları verildi.

Erim Hükümetine reformları gerçekleştirecek ekip olarak alınmış olan ve sonradan 11’ler olarak adlandırılan bazı bakanlar 3 Aralık 1971’de istifa ettiler. Bu gelişme hükümetin yapmak istediği reformların önünü daha da tıkadı. Daha sonra kurulan İkinci Erim, Ferit Melen ve Naim Talu hükümetleri de reformlar hususunda sınırlı çalışmalar yapabildiler.

12 Mart idaresi, 19 Ağustos 1972’de ordu içindeki değişikliklerle yeni bir döneme girdi. Genelkurmay Başkanı OrgeneralMemduh Tağmaç emekliye ayrıldı. Yerine Kara Kuvvetleri Komutanı Faruk Gürler; Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Celal Eyiceoğlu’nun yerine de Kemal Kayacan getirildi.

Daha sonra Faruk Gürler, 5 Mart 1973’te askerlikten ayrılarak Cumhurbaşkanlığı kontenjanından senatör oldu. Cumhurbaşkanlığına adaylığını koyduysa da AP ve CHP’den yeterli desteği göremedi. Seçilemeyeceğini anlayınca da adaylıktan çekildi.

Cevdet Sunay, 28 Mart 1973’te vazifeden ayrılınca AP ve CHP’nin üzerinde anlaştığı kontenjan senatörü Fahri Korutürk, 6 Nisan 1973’te Cumhurbaşkanlığına seçildi. Bunu, sivilleşmeye doğru daha hızlı adımlar takib etti. Ağustostaki Yüksek Askeri Şura toplantısından sonra Hava Kuvvetleri Komutanı Muhsin Batur da emekliye ayrıldı. Böylece 12 Marttaki Askeri idareciler tamamen tasfiye edildi. 14 Ekim 1973’teki genel seçimlerle 12 Mart dönemi son buldu. Seçimlerden birinci parti olarak çıkan Bülent Ecevit başkanlığındaki CHP, Mecliste ekseriyeti elde edemediği için MSP ile koalisyon hükümeti kurdu. Her iki partinin anlaşarak 1974’te çıkardıkları genel afta 12 Mart döneminde tutuklanan ve hüküm giyen anarşistler serbest bırakıldı. Yavaş yavaş tekrar gelişen gösteriler ve silahlı hadiseler ikinci bir askeri müdahaleyi yani 12 Eylül 1980 Harekatını getirdi.

Bu bilgi faydalı oldu mu ?