Red, Reddiye Nedir

1-)RED, REDDİYE



Red, geri çevirme, kabul etmeme, iade etme. İslam miras hukukuna göre, alacakları paylar ayet ve hadislerle belirlenmiş bulunan ashabül-feraiz* hisselerini aldıktan sonra, kalanı alacak asabe * yoksa ve miras da artmış ise, bu artanın karı-koca dışında kalan aynı mirasçılara hisseleri oranında verilmesine "red" veya "reddiye" denir. Başka bir deyimle, asabe grubuna giren hısım bulunmaz ve mirasçıların hisseleri toplamı, ortak paydadan küçük çıkmış olursa red söz konusu olur.

Hanefilere göre, artan miras asabe yoksa yine hisseleri oranında ashabül-feraize intikal ettirilir. Ancak sağ kalan eşe red yapılmaz. Bu görüş; ashab-ı kiramdan Hz. Ömer (ö. 23/643), Ali (ö. 40/660), Abdullah b. Mesud (ö. 32/652) ve Abdullah b. Abbas (ö. 68/687)'a dayanır (el-Mevsili, el-İhtiyar li Ta'lilil-Muhtar, V, 99).

Dayandıkları deliller ayet ve hadistir.

Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyurulur: "Hısımlar Allah'ın kitabınca birbirine daha yakındırlar" (el-Enfal, 8/75).

Ayet; "Onlar hısımlık sebebiyle birbirinin mirasına daha layıktırlar" anlamını taşıdığı gibi, onların hısımlık sebebiyle mirasın tamamına hak kazandıklarına delalet eder. Halbuki miras ayeti mirasçılar için belirli paylar tesbit etmiştir. Bu iki ayeti bir arada değerlendirerek, miras ayeti ile hisseleri vermek, asabe yoksa kalanı yukarıdaki ayet uyarınca yine aynı mirasçılara red yapmak gerekir. Eşler birbirine neseb hısmı olmadığı için onlara red yoluyla miras verilmez. Kan veya koca ölünce evlilik bağı bitmiş olur. Bunlara belirli hisseler ayetlerde (en-Nisa, 4/ 12) belirlendiği için verilir.

Sa'd İbn Ebi Vakkas (ö. 55/675) Hz. Peygamber'e, mirasçı olarak tek kızı bulunduğunu, bu durumda başkasına ne kadar mal vasiyet edebileceğini sormuş; Nebi (s.a.s) üçte birini vasiyet etmesini bildirmiştir. Sa'd geride çok servet kaldığını söyleyince; "Üçte bir daha hayırlıdır" buyurmuştur (el-Cürcani, Şerhu's-Siraciyye, s. 81). Burada; kız tek olunca yarım hisse alır. Üçte bir de vasiyet yolu ile başkasına bırakılırsa, altıda bir artar. Bu kalanın yine kıza döneceği anlaşılmaktadır.

Şafii ve Malikilere göre, asabe yoksa, ashabül feraizden kalan beytülmal'e gider. Bu görüş, Zeyd b. Sabit (ö. 45/665)'e dayanır (el-Mevsili, a.g.e., V, 99). Bu mezheplere göre, Allah, ashabül-feraizin hisselerini açık naslarla belirlemiştir. Buna herhangi bir ilave yapmak caiz değildir. Aksi halde şu ayete muhalefet edilmiş olur: Kim de Allah'a ve Peygamberine isyan eder, Allah'ın sınırlarını çiğneyip geçerse, onu da içinde devamlı kalmak üzere ateşe koyar" (en-Nisa, 4/14). Ancak sonraki bazı Şafii ve Maliki alimleri, "Beytülmal düzenli olmaz, israf ve zulüm bulunursa, ashabül-feraiz red yoluyla mirasçı olur. Bundan sağ kalan eş müstesnadır" demişlerdir.

Red'le ilgili örnekler: Ölen kimsenin yalnız iki kızı mirasçı olsa, ashabül-feraiz sıfatıyla üçte ikiyi eşit olarak paylaşırlar. Kalan bir hisseyi de red yoluyla yine eşit olarak alırlar. Sonuçta, tüm mirası eşit paylaşmış olurlar. Ölenin kızı ve annesi mirasçı olsa; kız yarım, anne altıda bir alır. Altı ortak payda üzerinden kız üç, anne bir hisse alır. İki hisse artar. Kalanı alacak asabe kabilinden hısım bulunmadığı için, hisseler toplamı olan dört, ortak payda kabul edilerek, artan hisse mirasçılara hisseleri oranında red yoluyla yansıtılmış olur.

Mirasçılar arasında eş varsa, ona red yoluyla miras verilemeyeceği için, bu işlem diğer mirasçılar arasında gerçekleştirilir. Mesela; ölenin kocası ve iki kızı mirasçı olsa, koca dörtte bir, kızlar üçte iki alır. On iki ortak payda üzerinden bir hisse artar. Sonuçta, eşten kalanın tümü iki kıza intikal edeceği için, sekiz ortak payda üzerinden iki hisse koca, üçer hisse de kızlar alır (el Mevsıli, a.g.e., V, 99; ez-Zühayli el-Fıkhul-İslami ve Edilletüh, Dimaşk 1985, VIII, 361, 362; İbn Rüşd, Bidayetul-Müctehid, II, 355 vd. ; el-Cürcani, a.g.e., s. 81; Hamdi Döndüren, Delilleriyle İslam Hukuku, İstanbul 1983, s. 508-514).

Hamdi DÖNDÜREN

Bu bilgi faydalı oldu mu ?