Sirk Nedir

1-)Alm. Zirkues (m), Fr. Cirque (m), İng. Circus. İnsanlar tarafından eğitilmiş hayvanlara yaptırılan çeşitli akrobasi numaralarının yapıldığı özel hazırlanmış yerler. Kenarları yüksek, ortası çukur yuvarlak meydanlar ile kenarları yarım daire şeklinde dik buzullarla oyuk haline gelmiş yerlere de “sirk” ismi verilmektedir. Herkesin girip çıkması ve faydalanması serbest olan kum pistlerine de “sirk” denir.

Sirkin tarihi M.Ö. yaşamış eski Roma krallıklarına kadar varmaktadır. İlk sirk oyunları Romulus isminde bir Romalı tarafından ortaya çıkarıldığı ve geliştirildiği, daha sonra Fransa’ya geçtiği burada yapılan arkeolojik kazılardan anlaşılmıştır. On sekizinci yüzyılın yarısından sonra sirk gösterileri İngiltere’de kendini gösterdi. Bugünkü modern sirk gösterilerinin temeli bir İngiliz süvari subayının gösterileriyle atılmış oldu.

Çevrenin ilgisini çeken bu tür gösteriler, Amerika ve diğer Avrupa ülkelerinde yayıldı. Yirminci yüzyılda ise çeşitli yenilikler içerisine giren sirkler, sevilen eğlence yerleri halini aldı.

Sirkin ilk çıktığı devirle bugünkü modern durumu arasında çok büyük farklar vardır. Önceleri sirklerde araba yarışları, hayvan dövüşleri ve çeşitli komik gösteriler sergilenirdi. Bu gösteriler tamamen açık havada eni dar, boyu uzun ve etrafı yüksek vadilerde yapılırdı. Gösteriler herkes tarafından rahatlıkla seyredilirdi. Sirkler zamanla gezici hale geldi. Gösteriler büyük çadırlarda yapılmaya başlandı. Gösteri sayısı ve cinsleri de değişti.

Sirkin ilk çıktığı tarihlerde araba yarışları, hayvan dövüşleri, truva oyunları, atlı ve yaya saldırıları, gemi dövüşleri, av oyunları vb. gibi gösteriler sergilenirdi. Sirklerin çocuklara da gösterilmeye başlanması ile, bu çeşit gösteriler de ortadan kalktı. Bunların yerini modern sirk oyunları denilen köpek ve ayıların dansları, maymunların bisiklete binmesi, atların hep birden seyircileri selamlaması, fillerin dansı, yırtıcı hayvanlardan arslan ve kaplanların insanlarla şakalaşması gibi gösteriler daha çok tutuldu. Bunlarla birlikte zamanımıza kadar gelen erkek ve kadın cambazların ortaya koydukları akrobasi hareketler de sirk çadırlarında yer aldı.

Sirk idare etmek ve devam ettirmek çok zor bir meslek dalıdır. Zahmetli bir iştir. Bu işle uğraşanlar çok küçük yaşta çalışmalara katılarak zamanla ustalaşırlar.

2-)ŞİRK



"Şe-ri-ke" fiilinin masdarı, ortak olma demektir. Dini anlamda şirk, Allah'a eş ve ortak koşma manasına gelir.

Bu fiilin dört harfli "if'al" babındaki şekli "eşrake"dir ve ortak tanıma, ortak koşma demektir. Bu babın ismi faili olan "müşrik" de, ortak koşandır (el-İsfahani, el-Müfredat fi Caribi'l-Kur'an, Mısır 1961, II, 259, "şe-ri-ke" md.)

Şirk, aynı kökten gelen kelimelerle birlikte, Kur'an'da yüzelliyi aşkın yerde geçmektedir.

Kur'an-ı Kerim'i incelediğimiz zaman, şirke düşen insanların nefislerine tabi olarak tevhide karşı çıkmalarının neticesinde bu duruma düştüklerini görüyoruz. Bütün müşrik toplumlarda, genellikle ahlaksızlık, nefis duyguları, zulüm, hırs, azgınlık, taşkınlık ve menfaatperestlik hakimdir. Şirkin temeli, insanların Allah'a tam manasıyle inanmamaları, O'nun emir ve yasaklarına gerektiği gibi uymamaları ve ondan sonra yukarıda arzedilen süfli bir duruma düşmelerine dayanır. Bu husus birçok ayette dile getirilmiştir (el-A'raf, 7/80, 81, 85, 86; Yusuf, 12/23, 25, 28, 29, 30, 31, 35; el-Hicr, 15/3 vb).

Kur'an ayetlerinden başka, çeşitli hadislerde ve ilmi eserlerde de şirk konusuna geniş yer verilmiştir. Allah'ın birliğine ortak kabul etmek şirk olduğu gibi, kudret ve tasarrufunda O'na ortak kabul etmek de şirktir. Şirk'in diğer bir çeşidi de, yalnız Allah'tan beklenmesi gereken sonuçları, Allah'tan başka güç ve kişilerden beklemektir.

Şirk'in zıddı tevhiddir. O da, Allah'ın varlığını ve birliğini kabul etmekle beraber, O'nun tasarruflarında tek kudret sahibi olduğunu, hüküm ve iradesinin her şeyin üstünde bulunduğunu kabul etmektir. İslam dininde tevhid esastır. Hemen hemen bütün ibadetlerin ana gayesi çeşitli konularda müslümanların arasında birliği sağlamaktır. Dünyanın her yerindeki müslümanların aynı ezanı okumaları, ibadetlerinde aynı kıbleye dönmeleri, tevhidin birer göstergesidir. Şirk bunun tam zıddıdır. Tevhid'in ana gayesi ve esas hedefi olan Allah'ın birliği hususundaki inancı zedelemek, O'na ortak kabul etmek, büyük şirk kabul edilmiştir.

Yüce Allah Kur'an'da: "Muhakkak ki şirk büyük bir zulümdür" (Lokman, 31/13) diye buyurarak, şirki bir zulüm olarak tanıtmıştır. Nitekim şirke düşen insan, bu hareketiyle kendi nefsine zulmetmiş olur (el-Maverd, en-Nuketu ve'l-Uyunu, Beyrut, 1992, IV, 333). Ve yine şirk göklerin, yerin ve bunlarda bulunanların, maddenin ve hayatın zorunlu olarak teslim olduğu külli bir kanuna, yani Allah'ın tek ilah ve Rab olduğu gerçeğine karşı gelinmekle Allah'ın hakkını O'na teslim etmemek bakımından da bir zulümdür. Şirk'e düşen insanın kendi şahsına zulmettiğini destekler mahiyetteki diğer bir ayetin meali şöyledir:

Allah'a ortak koşmadan, halis olarak Allah'ı birleyenler olun. Kim Allah'a ortak koşarsa, o sanki gökten düşmüş de kendisini kuş kapıyor veya rüzgar onu uzak bir yere sürüklüyor gibidir" (el-Hacc, 22/31 ) .

Şirk'e düşen insan o kadar perişan olur ki, Yüce Allah ile bağları kopar; istikametini şaşırır; iyi ile kötüyü ayırd edemez hale gelir ve kendi öz çocuğunu öldürecek kadar şaşkın bir duruma düşer. Onların bu acı hali, Kur'an'da şöyle haber verilmiştir.

Yine ortakları, müşriklerden çoğuna evlatlarını öldürmeyi süslü (güzel bir şeymiş gibi) gösterdi ki (böylece) hem kendilerini mahvetsinler hem de dinlerini karıştırıp bozsunlar. Allah dileseydi bunu yapamazlardı. O halde onları, uydurduklarıyla baş başa bırak!" (el-En'am, 6/137).

Yüce Allah'ın şirke bakışını ve şirkin Kur'an'daki tanımını sergileyen diğer bazı ayetlerin meali şöyledir:

"Allah, kendisine ortak koşulmasını elbette bağışlamaz. O'ndan başka günahları dilediği kimse için bağışlar. Kim Allah'a ortak koşarsa, büsbütün sapıtmıştır" (en-Nisa, 4/116).

"Onlar (müşrikler, şirk koşanlar insanları) ateşe çağırır. Allah ise izniyle Cennete (girmeye) ve mağfirete çağırır" (el-Bakara, 2/221).

"Kitab ehlinden ve (Allah'a) şirk koşanlardan kafir olanlar, Cehennem ateşindedirler. Orada ebedi kalacaklardır. Onlar, halkın en şerlileridir" (el-Beyyine, 98/6).

Tevhide aykırı olan, Allah'ın ve Peygamber (s.a.s)'in emirlerine ters düşen şirke, kimden gelirse gelsin, itaat etmemek gerekir. İslam dini annebabaya son derece itaat etmeyi, onlara saygıda bulunmayı emrettiği halde, şirk olan hususlarda, onların sözünü dinlememeyi ve onlara tabi olmamayı istemektedir. Konu ile ilgili bazı ayetlerin meali şöyledir:

"Biz insana anne-babasına iyilik etmeyi tavsiye ettik. Eğer onlar seni, (gerçekliği) hakkında hiçbir bilgin olmayan bir şeyi, bana ortak koşmanı için zorlarlarsa, (bu hususta) onlara itaat etme. Dönüşünüz banadır. O zaman size yaptıklarınızı haber veririm." (el-Ankebut, 29/8).

Biz insana anne-babasını tavsiye ettik. Anası onu zayıflık üstüne zayıflık çekerek (karnında) taşımıştır. Onun (memeden) ayrılması da iki yıl içinde olmuştur. (Bunların hepsi, güç şeylerdir. Onun için biz insana) '-Bana ve anne-babana şükret. Dönüş banadır, (diye öğüt verdik). Eğer onlar seni hakkında bir bilgin olmayan bir şeyi bana ortak koşman için zorlarlarsa, onlara itaat etme. Onlarla dünyada iyi geçin ve bana yönelen kimsenin yoluna uy. Sonra dönüşünüz banadır. (O zaman ben) size yaptıklarınızı haber vereceğim" (Lokman, 31/14,15).

Allah'ın Rasulü Hz. Muhammed (s.a.v) de, şirki helak edici büyük günahların başında saymıştır: Bu hususu belirten bir hadiste şöyle buyurmuştur:

Helak edici yedi şeyden sakının:

1- Allah'a şirk (ortak) koşmak;

2- Sihir (ve büyücülük gibi göz boyayan, aldatıp oyalayan şeyler)le meşgul olmak;

3- Allah'ın haram kıldığı cana haksız yere kıymak;

4- Yetim malı yemek;

5- Savaş alanından kaçmak;

6- Faiz yemek;

7- İffetli, namuslu, suçtan beri, mü'mine kadınlara zina isnad etmek" (Buhari, Vesaya, 23, Tıb, 48, Hudud, 44; Müslim, İman, 144; Ebu Davud, Vesaya, 10; Nesaı, Vesaya, 12).

Şirkin dışındaki günahların affedileceği, iman sahibi olan bir insanın bu gibi günahları işlediği takdirde, cezasını çektikten sonra mutlaka cennete gideceği, ancak şirke giren insanların, tevbe etmeden öldüğü takdirde, affedilmeyeceği Rasulüllah (s.a.v) tarafından haber verilmiştir:

"Cebrail bana gelerek şu müjdeyi verdi: "-Ümmetinden kim Allah'a şerik (ortak) koşmadığı halde ölürse, Cennet'e girer". Bunun üzerine ona dedim ki: "-Zina da etse, hırsızlık da yapsa ..?" Cevap verdi: "Evet, zina da etse, hırsızlık da yapsa..." Peygamberimiz (s.a.s)'in bildirdiğine göre, Cebrail (a.s)'a bu soruyu üç defa sormuş ve her seferinde aynı cevabı almıştır (Buhari, Cenaiz, 1, Libas, 24, İsti'zan, 30, Rıkak, 13,14, Tevhid, 33; Müslim, İman, 153, 154, Zekat, 32,33; Tirmizi, İman, 18; Ahmed b. Hanbel, V, 152, 159, 161, VI, 166)

Bir de küçük şirk diye bir çeşit şirk daha vardır. O da, ibadetlere riya ve gösterişi karıştırmak, Allah'ın rızasından sapmaktır. Kur'an'da bu hususta şöyle buyurulmuştur:

Kim Rabb'ine kavuşmayı umuyorsa, artık salih bir amelde bulunsun ve Rabb'ine ibadette hiç kimseyi şerik kılmasın (ortak tutmasın)" (el-Kehf, 18/110).

Bu ayette geçen, ibadette Allah'a şirk koşmaktan gaye, ibadette ihlaslı ve samimi olmamak, Allah'ın rızasının dışındaki riya, gösteriş ve benzeri menfaat duygularını taşımak demektir (el-Beydav, Envanu't-Tenzil ve Esranu't-Te'vil, Mısır 1955, II, 14).

Hz. Muhammed (s.a.s)'in de bu hususta söylediği hadislerden bazıları şöyledir:

Sizin için en çok korktuğum şey, küçük şirktir." Hazır bulunanlar: "Ya Rasulüllah! Küçük şirk nedir?" diye sordukları zaman, Rasulüllah (s.a.s) şöyle devam etmiştir: "Küçük şirk, riya yani gösteriştir. Ahiret gününde insanlara amellerinin karşılığı verildiği zaman, Allah diyecek ki: "- Dünya hayatında iken, kendileri görsün diye riya ve gösteriş yaptığınız kişilerin yanına gidin, bakın, onların yanında herhangi bir karşılık bulacak mısınız?" (Ahmed b. Hanbel, V, 428, 429).

"Ümmetim için en çok korktuğum şey, Allah'a şirk koşmaktır. Ama dikkat edin; Ay'a, Güneş'e veya puta tapacaklar, demiyorum. Fakat, Allah'ın rızasının dışındaki gayeler için harekette bulunacaklar ve gizli şehvet, yani riya ve gösteriş duygularını taşıyacaklar (demek istiyorum)" (İbn Mace, Zühd, 21).

Ebu Hureyre (r.a) dedi ki, ben Rasulüllah (s.a.s)'i şöyle söylerken işittim:

"Kıyamet günü aleyhine hükm olunacak halkın birincisi şehid edilen bu adam olacaktır. O kimse, (Allah'ın huzuruna) getirilir; Allah ona verdiği nimetlerini bir bir anlatır. O da bunları bilir ve hatırlar. Yüce Allah:

-”Bu nimetlerin arasında ne yaptın?" diye sorar. O kişi:

-"Senin rızan için savaştım ve nihayet şehid oldum " diye cevap verir. Yüce Allah:

-”Yalan söylüyorsun. Fakat sen, hakkında kahraman denilsin diye savaştın. Bir rivayete göre, Allah'ın emri üzerine o kişi yüz üstü sürüklenerek Cehennem'e atılır.

(İkinci olarak) İlim öğrenmiş, başkalarına da öğretmiş ve Kur'an okumuş biri huzur'u ilahiye getirilir. Yüce Allah ona da verdiği nimetlerini tek tek anlatır. O da bunları anlar. Allah ona:

-"Bu nimetlerin arasında bulunurken, ne yaptın " diye sorar. O şu cevabı verir:

-”Senin rızan için Kur'an'ı, ilmi öğrendim ve başkasına öğrettim." Yüce Allah ona da şöyle der:

-”Sen yalan söylüyorsun. Fakat sen Kur'an'ı, ilmi riya ve gösteriş için, sana alim, güzel okuyor, densin diye okudun, öğrendin. Nitekim senin için bu övgüler yapıldı." Allah'ın emri üzerine o da sürüklenerek Cehennem ateşine atılır.

(Üçüncü olarak) Allah'ın kendisine geniş çapta zenginlik ve çeşitli maldan verdiği biri getirilir. Allah, buna da verdiği nimetleri ayrı ayrı anlatır. O da, bu nimetleri kabul eder, hatırlar. Yüce Allah ona da şunu sorar:

-"Bu nimetlerin arasında bulunurken, ne gibi hayırlı işler yaptın ? O da şöyle cevap verir:

-"Senin rızan için, sevdiğin her türlü yola para harcadım. Maddi yönden, yardımda bulunmadığım hiç bir şeyi bırakmadım. " Yüce Allah ona da aynı şekilde cevap verir:

-”Sen yalan söylüyorsun. Aslında sen bunları, sana cömert denilsin diye yaptın. Riya ve gösterişte bulundun. Beklendiğin medih ve övgülere de kavuştun." O da Allah'ın emri üzerine yüzüstü sürüklenerek Cehennem ateşine atılır" (Müslim, İmare, 152; Nesef, Cihad, 22; Ahmed b. Hanbel, II, 322).

Bu hadiste ifade edildiği gibi, şehid olmak, alim olmak ve hayır yollarına maddi yardımda bulunmak, son derece güzel şeylerdir. Ancak bunlar Allah rızası için değil, riya, gösteriş veya başka herhangi bir menfaat duygusu ile olunca, hiç bir kıymeti ve değeri yoktur.

Nureddin TURGAY

3-)Eğitilmiş hayvanların ve cambazların gösteri yaptıkları genellikle kapalı yer.

4-)Bk. buzyalağı

5-)Ortada sahnesi olan yuvarlak, değirmi ya da köşeli büyük çadırlar içinde, kimi kez açık havada, cambazlık, gözbağcılık, soytarılık, eğitilmiş hayvanlarla gösteriler vb. numaralar ile seyredenlerin hoşça vakit geçirdikleri yer.

Bu bilgi faydalı oldu mu ?