Tebenni Nedir

1-)TEBENNÎ



Oğul edinmek, evlat edinmek anlamında bir İslam hukuku terimi. Cahiliyye döneminde cari bir adet idi. Kişi birisini evlat edinir ve o, evlat edinen şahsın oğlu sayılırdı. Evlat edinen şahsın adıyla anılır, onun aile fertlerinden birisi sayılırdı. Bütün haklarda aile fertlerine eşit olurdu. Evlat edinen öldüğü zaman da mirasından pay alırdı. İslam'ın başlangıcında da durum böyle idi. Nitekim Ashabtan Mikdad (r.a)'ı cahiliyye döneminde Esved b. Abdi Yeğus evlatlık edindiği için Mikdad b. Esved (Esved'in oğlu Mikdad) diye anılmıştır. Halbuki Mikdad'ın babasının adı Amr'dır. (Kurtubi, el-Cami, XIV, 120)

Yine ashabtan Zeyd b. Harise, küçük bir çocukken kabilesinden kaçırılmış ve Mekke'de Hakim b. Hizam tarafından köle olarak satın alınmıştı. Hakim Zeyd'i halası Hz. Hatice'ye hediye etti. O da Resulullah (s.a.s)'e hediye etti. Zeyd'in izini uzun süreden beri arayan babası ve amcası onun Mekke'de olduğunu öğrenince, bedelini ödeyerek memleketlerine geri götürmek üzere geldiler. Resulullah (s.a.s) Zeyd'i yanında kalmak veya babası ve amcasıyla birlikte kabilesine dönmek arasında serbest bıraktı. Zeyd Resulullah (s.a.s)'in yanında kalmayı tercih etti. Bunun üzerine Resulu Ekrem (s.a.s) Kabe'de "Ey Kureyş topluluğu, şahit olunuz ki Zeyd benim oğlumdur. O bana, ben de ona varis olacağım" diye ilan etti. Bunun üzerine babası ve amcası hoşnut olarak kabilelerine döndüler (Kurtubi, el-Cami, XIV, 118; Tecrid-iSarih Tercümesi, XI, 260/261). Bu olaydan sonra Zeyd, Mekke'de Zeyd b. Muhammed diye çağrılmaya başlandı (Müslim, Fedailü's-Sahabe, 62; Buhari, Tefsiru Sureti'l-Ahzab, 2) Resulullah (s.a.s) hicretten sonra onu amcası Hamza ile de kardeş yaptı.

İslam soya, soyun karıştırılmamasına büyük önem verir. Bunun için Cenab-ı Hak, "Allah... Zıhar yaptığınız eşlerinizi sizin anneleriniz yapmadı, evlatlıklarınızı da sizin öz oğullarınız kılmadı. Bunlar sizin ağızlarınıza gelen sözlerinizdir. Allah gerçeği söyler ve doğru yola iletir. Onları babalarına nisbet ederek çağırın; bu, Allah katında daha adaletlidir. Eğer babalarını bilmiyorsanız, onlar sizin din kardeşleriniz ve dostlarınızdır. Yanılarak yaptığınızda size bir günah yok, fakat kalplerinizin bile bile yaptığında (günah vardır). Allah çok bağışlayan, çok esirgeyendir" (el-Ahzab 33/4-5) buyurarak evlat edinmeyi yasakladı. Artık o güne kadar evlat edinilenler, asıl babalarının ismiyle anılmaya başlandı. O güne kadar evlatlık edinmeyle ilgili hukuki münasebetler lağvedildi. Onun yerine islami kardeşlik ve dostluk bağı kuruldu. Zeyd'e de "Zeyd b. Muhammed" değil, eskiden olduğu gibi "Zeyd b. Harise" denildi. (Buhari, Tefsiru Sureti'l-Ahzab, 2).

Bu yasağın tatbikatıyla ilgili olarak şu hadis-i şerifi zikretmekte fayda vardır:

"Resulullah (s.a.s)'le beraber Bedir gazasında bulunan Huzeyfe b. Utbe -b. Rabia, Salim (b. Ma'kıl)'i oğul edinmişti. Huzeyfe aynı zamanda Salim'e, kardeşi Velid b. Utbe b. Rabia'nın kızı (Hind)'i nikahlamıştı. Halbuki Salim, Ensardan Sübeyte adlı kadının kölesi idi. Cahiliyye zamanında bir kimse birisini evlat edinirse, halk evlatlığı onun adıyla anar ve evlatlık, (neseb cihetiyle oğul gibi) o kimsenin mirasından pay alırdı. Bu gelenek Aziz ve Celil olan Allahü Teala "Evlatlıklarınızı (soy cihetiyle) babalarının adıyla çağırınız..." kavl-i Şerifini inzal buyuruncaya kadar devam etti. Bu ayetin inmesi üzerine artık azadlı köleler ve evladlıklar soydan olan asıl babaları adına iade olundu. Bunlardan babaları bilinmeyenler de (eski efendisine) dinde dost ve kardeş oldu.

Bu konuyla ilgili olarak İslam'ın getirdiği gerçek hukuki yeniliklerden birisi de evlatlığın hanımının nikahının, o boşadığı takdirde, evlatlık edinen şahsa helal olduğudur. Nitekim Resulullah (s.a.s) halazadesi Zeynep binti Cahş'ı azadlısı ve oğulluk edindiği Zeyd ile nikahlamıştı. Ancak bu evlilik yürümedi ve Zeyd, Zeynep'i Resulullah'ın tavsiyelerine rağmen boşadı. Cenab-ı Hakk'ın emri ile de Resulullah (s.a.s) Zeyneb ile evlendi. Tabiatıyla bu, dedikoduya sebep oldu. Yahudiler ve münafıklar, "Muhammed oğlunun hanımı ile evlendi" diye dedikodu yaptılar. Bunun üzerine Ahzab suresinin 37-40. ayetleri nazil olarak evlatlığın boşadığı hanımıyla evlenmekle ilgili bir cahiliyye inancı yıkıldı ve bir İslami gerçek tesbit edilmiş oldu.

Tebenni olayıyla ilgili bu hükümler bize, İslam'ın soya ve rahime verdiği değeri öğretiyor, şu halde soy ve dolayısıyla aile İslam'da önemlidir.

İslam'da helal ve haram sınırını koyan Allah'tır. Sun'i yasakların değeri yoktur. Bunun için soyu bilmeye ve öğrenmeye önem vermek bir zorunluluktur (Tirmizi, Birr, 49). Akrabalık bağını koparmak, Baba-evlat bağını koparmak haramdır. Baba da, oğul da buna dikkat etmek zorundadır. Bunun için Resulullah (s.a.s) şöyle buyurdu:

"Kim babasından başkasının çocuğu olduğunu iddia ederse veya kendisini azad edenlerden başkasının azadlısı olduğunu söylerse, Allah'ın, meleklerin ve bütün insanların laneti onun üzerine olsun"

"Kim kendi babası olmadığını bile bile, babasından başkasının çocuğu olduğunu iddia ederse, o kimseye Cennet haramdır"

"Kim babasından başkasına neseb iddia ederse, o kimse Cennet kokusunu alamayacaktır. Halbuki Cennet kokusu beş yüzyıllık yoldan duyulur" (İbn Mace, Hudud, 36).

Bu konuda gösterilen bu şiddet, İslam'ın aileyi her türlü müdahale ve şüphelerden koruma hususundaki titizliğinden ve ona selamette, doğru yolda, kuvvetli ve devamlı olma sebeplerini hazırlamasından ileri gelmektedir. Gaye ise toplumun birbirini destekleyen iffetli, sağlam ve temiz ailelerden meydana gelmesini sağlamaktır. (Ayrıca bkz. Evlat edinme).

İsmail KAYA

Bu bilgi faydalı oldu mu ?