Türkiye Büyük Millet Meclisi (Tbmm) Nedir

1-)Türk milletinin hakimiyet, yani sahipliğini temsil eden her türlü yasama yetkisine sahip meclis. En yüksek kamu gücü olan TBMM bütün yetkilerini Anayasa’dan alır. 7 Kasım 1982’de halk oyu (referandum) ile kabul edilen Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’na göre, 450 milletvekilinden meydana gelir. Anayasanın ilk şeklinde 400 olan milletvekili sayısı, 1987’de yapılan Anayasa değişikliğiyle, 1961 Anayasasında olduğu gibi 450 olarak belirlenmiştir.

Tarihi: Birinci Meşrutiyetin ilanından sonra, daha önce hazırlanıp ilan edilen talimat-ı muvakkateye (geçici talimata) göre yapılan seçimler neticesinde ilk meclis 20 Mart 1877’de Meclis-i Umumi-yi Milli adıyla toplanmıştır. Kanun-i Esasiye (Anayasaya) göre Meclis-i Umumi padişah tarafından tayin edilen 40 üyelik bir Âyan Meclisiyle, her 50.000 kişi için bir üye olmak üzere halk tarafından seçilen Meclis-i Meb’usandan meydana geliyordu. Yasama kuvvetinin yürütüldüğü ilk Meclis-i Umumide 69’u Müslüman, 46’sı gayri müslim 115 kişi halk tarafından, 40 yerine 26’sı tayin edilen Âyan Meclisinde üyelerin % 56’sı okuma-yazma bilmiyordu.

Meclisteki milletvekillerinin durumları, ilk günden itibaren azınlıkların devlet kurmaları için yaptıkları mücadeleler, verimsiz çalışmalar meclisten arzu edilen faydayı ortaya koyamamıştı. Bunun üzerine 1876 Kanun-i Esasi’nin kendisine verdiği hakka dayanarak Sultan Abdülhamid Han meclisi tatil etmişti (28 Haziran 1877). Tatil oluncaya kadar meclis elli altı toplantı yapmış, bundan sonra İkinci Meşrutiyetin ilanına kadar meclis bir daha toplanamamıştı.

1908 yılında İkinci Meşrutiyetin ilanından sonra yapılan seçimlerde İttihat Terakki Partisi mecliste çoğunluğu sağladı. Birinci Dünya Harbinden sonra meclis feshedilinceye kadar açık kaldı.

Yeni Türk Devletinin ilk meclisi olan Türkiye Büyük Millet Meclisi, 23 Nisan 1920’de açıldı. Bu mecliste 20 Ocak 1921 günü ilk Anayasa, daha sonra 1924 Teşkilat-ı Esasiye kabul edildi. 27 Mayıs 1960 yılında yapılan ihtilalle 1924 Anayasası kaldırılarak 1961 Anayasası kabul edilmiştir. Bu anayasaya göre meclis, Senato ve Millet Meclisinden meydana geliyordu.

12 Eylül 1980 tarihindeki askeri müdahaleyle 1961 Anayasası kaldırılmış, 1982 Anayasası, 7 Kasım 1982 tarihinde halk oyuna sunularak kabul edilmiştir. 1982 Anayasası tek meclis sistemini getirmiş, Senato kaldırılmıştır.

TBMM’nin görev ve yetkileri: Kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmaktır. Bakanlar Kurulunu ve bakanları denetlemek, Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun hükmünde kararname çıkarmak yetkisi vermek, bütçe ve hesap kanun tasarılarını görüşmek ve kabul etmek. Para basılmasına ve savaş ilanına karar vermek, Milletlerarası antlaşmaları uygun bulmak. Genel ve özel af ilanına, mahkemelerce verilip kesinleşen ölüm cezalarının infazına karar vermek. Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye’de bulunmasına izin vermek.

TBMM’nin kuruluşu: Türkiye Büyük Millet Meclisi, millet tarafından genel oyla seçilen 450 milletvekilinden meydana gelir. Seçimler 5 yılda bir yapılır. Meclis bu beş yıllık süre dolmadan seçimin yenilenmesinde karar verebileceği gibi, Anayasada belirtilen şartlar altında Cumhurbaşkanınca verilecek karara göre de seçimler yenilenebilir. Süresi biten milletvekilleri yeniden seçilebilir. Yenilenmesine karar verilen meclisin yetkileri, yeni meclisin seçilmesine kadar devam eder.

Otuz yaşını dolduran her Türk seçilme şartlarını taşıyorsa, milletvekili olabilir. Türkiye’de oturup Türk vatandaşı olmayanların milletvekili seçilebilmelerine imkan yoktur. Bundan başka milletvekili seçilmesine engel olabilecek başka şartlar da vardır. Bunların başında ilkokul diploması olmamak (1961 Anayasasına göre, okuma-yazma bilmek yeterli oluyordu), askerlik hizmetlerini yapmamış olmak, ağır hapis cezasıyla kesin hüküm giymiş bulunmak gelir. Bir de hakim ve savcılar, yüksek yargı organları mensupları, yüksek öğretim kurulu üyeleri, kamu kurumu ve kuruluşların me’mur statüsündeki görevlileri, yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri, silahlı kuvvetler mensupları. Bunlar görevlerinden çekilmedikçe aday olamazlar, milletvekili seçilemezler (Anayasa m.76).

TBMM üyeleri: Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, seçildikleri bölgeyi veya kendilerini seçenleri değil, bütün milleti temsil ederler. TBMM üyeleri, meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, mecliste ileri sürdükleri düşüncelerinden, meclis tarafından başka bir karar alınmadıkça, bunları meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar. Seçimlerden önce veya sonra suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili, meclis kararı olmadıkça tutuklanamaz, sorguya çekilemez ve yargılanamaz.

TBMM’nin faaliyetleri: TBMM her yıl Eylül ayının ilk günü kendiliğinden toplanır. Meclis bir yasama yılında en çok üç ay tatil yapabilir. Ara verme veya tatil sırasında, doğrudan doğruya veya Bakanlar Kurulunun isteği üzerine, Cumhurbaşkanınca toplantıya çağrılır. Meclis Başkanı da, ya doğrudan doğruya veya üyelerin beşte birinin yazılı isteği üzerine, meclisi toplantıya çağırır. Araverme veya tatil sırasında toplanan TBMM’de öncelikle bu toplantıyı gerektiren konu görüşülmeden ara verme veya tatile devam edilmez.

TBMM, çalışmalarını, kendi yaptığı içtüzük hükümlerine göre yürütür. Başka bir hüküm yoksa, TBMM, üye tam sayısının en az üçte biriyle toplanır. Toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir. Ancak karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tam sayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz.

Bakanlar Kurulu üyeleri TBMM’nin katılamadıkları oturumlarında kendileri yerine oy kullanmak üzere bir bakana yetki verebilirler. Ancak bir bakan kendi oyu ile ancak iki oy kullanabilir. TBMM genel kurulundaki görüşmeler açıktır. Tutanak dergisinde de tam olarak yayınlanır. Oturumun gizli yapılmasına meclis karar alabilir. O zaman görüşmeler gizli yapılır.

TBMM’de Millet Meclisi, Cumhuriyet Senatosu, Temsilciler Meclisi ve Danışma Meclisine başkanlık yapmış olanların listesi:

TBMM Başkanları

M. Kemal Atatürk : 24 Nisan 1920-29 Ekim 1923

Ali Fethi Okyar : 1 Kasım 1923-22 Kasım 1924

Kazım Özalp : 26 Kasım 1924-1 Mart 1935

M. Abdülhalık Renda : 1 Mart 1935-5 Ağustos 1946

Kazım Karabekir : 5 Ağustos 1946-26 Ocak 1948

Ali Fuad Cebesoy : 30 Ocak 1948-1 Kasım 1948

Şükrü Saraçoğlu : 1 Kasım 1948-22 Mayıs 1950

Refik Koraltan : 22 Mayıs 1950-27 Mayıs 1960

Millet Meclisi Başkanları

Fuat Sirmen : 1 Kasım 1961-22 Ekim 1965

Ferruh Bozbeyli : 22 Ekim 1965-1 Kasım 1970

Sabit Osman Avcı : 26 Kasım 1970-24 ekim 1973

Kemal Güven : 18 Aralık 1973-17 Haziran 1977

Cahit Karakaş : 17 Kasım 1977-12 Eylül 1980

Necmettin Karaduman : 4 Aralık 1983-24 Aralık 1987

YıldırımAkbulut : 24 Aralık 1987-9 Kasım 1989

Kaya Erdem : 23 Kasım 1989-1 Kasım 1991

HüsameddinCindoruk : 14 Kasım 1991 -

Cumhuriyet Senatosu Başkanları

Suat Hayri Ürgüplü : 28 Ekim 1961-1 Kasım 1963

Enver Aka : 1 Kasım 1963-1 Kasım 1965

İ. Şevki Atasagun : 2 Aralık 1965-19 Kasım 1970

Tekin Arıburun : 19 Kasım 1970-14 Haziran 1977

Sırrı Atalay : 16 Haziran 1977-6 Kasım 1979

İ. Sabri Çağlayangil : 6 Kasım 1979-12 Eylül 1980

Temsilciler Meclisi Başkanı

Kazım Orbay : 9 Ocak 1961-26 Ekim 1961

Danışma Meclisi Başkanı

Sadi Irmak : 27 Ekim 1981 - 5 Aralık 1983

Bu bilgi faydalı oldu mu ?