Tonyukuk Biyografisi
Tonyukuk : Tonyukuk . Göktürk Devleti Veziri
İlk Türk yazar, tarihçi, devlet adamı
Göktürkler, milattan sonra 8. asırda Göktürkler devrinde yaşamış ilk defa Türk adını taşıyan Türk devletidir. Göktürkler, Türklerin atlı uygarlık ya da bozkır uygarlığından yerleşik uygarlığa geçiş döneminde, Türk boylarının başına geçerek hüküm süren bir hakan sülâlesidir (552-745). Kurdukları devlete de Göktürk Devleti denir.
Göktürkler, Asya Büyük Hun İmparatorluğu'ndan sonra, her bakımdan temsil ettiği ikinci "süper" Türk imparatorluğudur. Tonyukuk; İlteriş Kağan (Kutluk), Kapagan Kağan, Bögü Han ve Bilge Kağan'a baş vezirlik yapmış, bazı savaşlarda başkomutan olarak vazife görmüştür.
Kendi adına dikilen abideye yazdırdıklarından anlaşıldığına göre; Çin’de doğmuş, Çin esaretinden İlteriş (Kutluk) Kağan'la birlikte kurtulmuştur. Türklerin Çin esaretinden kurtuluş savaşını idare etmiş, gençlik yıllarında cesaretiyle, yaşlılığında da tecrübesiyle devletine hizmet etmiştir.
Damadı Bilge Kağan'ın Türk milletini yerleştirmek ve budist tapınakları açmak fikrini reddetmiştir. Bu sebeple milleti her an at sırtında harbe hazır tutmuş ve Türklüğün İslamiyete girmesine zemin hazırlamıştır. Politikayı iyi bilen, halk ruhunu derinlemesine kavramış olan bu meşhur Göktürk vezirinin kendi adına M.S. 720-725 yıllarında dikilen kitabesi, Moğolistan’ın Bayın Çoktu mevkiindedir.
Sade ve sanatsız bir dille yazılan bu kitabede; Çin esaretinin çilesinden, Çinlilerin hile ve zulümlerinden bahsedilerek halka öğütler verilir. Bazı bölümlerde de kendi hayatından bahisler vardır.
Bilge Tonyukuk kitabesinden:
“Tanrı yarlıgadığı için Türk milleti içinde silahlı düşmanı gezdirmedim. Damgalı atı koşturmadım. İlteriş Kağan çalışmasaydı ona uyarak ben kendim çalışmasaydım, il de millet de yok olacaktı. Çalıştığı, çalıştığım için il, il oldu. Millet de millet oldu. Kendim artık kocadım... Şimdi Türk Bilge Kağan, Türk müstakil milletini, Oğuz milletini iyi idare ederek tahtında oturuyor."
English Biography
Vizier Tonyukuk
He is the first known Turkish writer and historian. He worked as a counselor for Kutlug Khan, the founder of Gokturk State as well as Kapagan Khan and Bilge Khan, and conducted the post of their council chairman.
It is understood from the epitaphs he erected in his name, that he was born in times when Gokturks were under captivity by Juan Juan State. He escaped captivity together with Kutlug Khan and took part in establishment of Goktur State.
He not only served as vizier to Bilge Khan but also married his daughter to him and became his father-in-law. Since he was a good strategist and tactician, western Turkologists call him as the "Bismarc of Turks".
Tonyukuk talks about himself as follows in his epitaph:
"Since God vouchsafed, I did not let armed enemy walk around in Turkish Budun. I did not run marked horse. If Ilteriş Khan did not work and I did not work obeying him, this nation was to be eliminated. Since I worked, it became provinces and nations. Now I am old. Now Bilge Khan leads his nation governing Turks well".
Vizier Tonyukuk, who prevented Turks' conversion into Buddhism also prevented Turks' settling down in cities surrounded by ramparts and being enslaved by Chinese again. Tonyukuk who always guided his nation, explains as follows the life of his nation which reached comfort from hunger, and independence from slavery: We were eating rabbits and deers in Karakurum. The nation was full. Our enemies were like furnace nearby. We were fire." Although his date of birth is not known, his death is in 726. His memory was reminded in a place named Bain-Cokto by Bilge Khan.
HABER
Tonyukuk Anıtları, Moğol bekçi Cau ile torununa emanet
22 Nisan 2013
TİKA'nın korumaya aldığı anıtların bekçisi Cau, yazıtların bulunduğu alana kurduğu "ger" çadırında ailesiyle kalıyor.
Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansınca (TİKA) korumaya alınan Moğolistan'daki Tonyukuk Anıtları'nın bekçisi Sondey Cau, ziyaretçileri torunu 9 yaşındaki Megmur Surun ile karşılıyor.
Çadırının kenarına yerleştirdiği küçük bir güneş paneliyle günlük elektrik ihtiyacını karşılayan Cau, 40 metrekarelik çadırında ziyaretçilere geleneksel ikramlarda bulunuyor.
Türklerin anavatanı olarak anılan Moğolistan, Bilge Kağan ve kardeşi Kül Tigin anısına dikilen ve bilinen ilk Türk alfabesiyle yazılan Orhun Abideleri ile Bilge Tonyuyuk Anıtları'na ev sahipliği yapıyor.
Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın 2005'teki Moğolistan ziyaretinin ardından, TİKA'nın çalışmalarıyla Bilge Kağan ve Kül Tigin anıtları, müzeye taşınarak, doğa şartlarına karşı korunması sağlandı.
TİKA, M.S. 720-725 yıllarında diktirildiği tahmin edilen ve Türk tarihine ilişkin önemli bilgiler taşıyan Tonyukuk Anıtları'nı da korumaya aldı.
Bu bilgi faydalı oldu mu ?
